Қоздырғыш ұлпаның негізгі қасиеттері

2 - Апта

2-дәріс:  Қоздырғыш ұлпаның негізгі қасиеттері

Жоспар:

1.Тітіркену заңдылықтары және ұлпалардың қоздырғышты анықтау әдістері.

2. Тірі ұлпадағы биоэлектрлік құбылыстар

1. Қозғыш ұлпалардың тітіркену заңдылығы

Заңдар қоздырғыш көрсеткіштерінен жауап реакциясына тәуелділікті белгілейді. Бұл тәуелділік жоғары ұйымдастырылған ұлпаларға тән болып келеді. Қоздырғыш ұлпалар тітіркенуінің үш заңы бар:

1) тітіркену күшінің заңы;

2) тітіркену ұзақтығының заңы;

3) тітіркену градиентінің заңы.

Тітіркену күшінің заңы тітіркену күшінен жауап реакциясының тәуелділігін белгілейді. Бұл тәуелділік жеке жасушалар мен тұтас ұлпалар үшін біркелкі емес. Жеке жасушалар үшін тәуелділік «барлығы немесе ештеңе» деп аталады. Жауап реакциясының сипаты жеткілікті табалдырықтың үлкендігіне тәуелді. Табалдырықтың шамасы қозудың нәтижесіне келгенде жауап реакциясы пайда болады, ол табалдырық немесе басқа табалдырығы жоғары тітіркену әсер ету шамасында бірдей болады (заңның бір бөлігі – барлығы). Жасушаның жиынтығына (ұлпаларға) бұл тәуелділік басқа, белгілі шекке әсер ететін тітіркенудің күшінің ұлпаға жауап реакциясының тікелей үйлесімді болуы. Жауап реакциясының өсуі жауап реакциясына тартылатын құрылымдардың саны артады.

Тітіркену ұзақтығының заңы. Ұлпаның жауап реакциясы тітіркену ұзақтығына тәуелді, бірақ нақты шекте ғана жүзеге асады және үйлесімді сипатқа ие. Тітіркену күші мен оның әрекет ету уақытының арасында тәуелділік бар. Бұл тәуелділік қисық күшпен және уақыт түрінде көрсетіледі. Бұл қисық күш Гоорвега—Вейса—Лапика қисығы деп аталады, тітіркенгіш қандай күшті болса да, ол нақты уақыт мерзімінде әрекет ету керек. Егер уақыт бөлігі аз болса, онда жауап реакциясы туындамайды. Егер тітіркенгіш әлсіз болса, ол қаншама ұзақ әрекет етсе де, жауап реакциясы туындамайды. Тітіркенгіштің күші ақырындап күшейеді және нақты сәтте ұлпаның жауап реакциясы пайда болады. Бұл күш шектен жоғарыға дейін жетіп реобазалық деп аталады (алғашқы жауап реакциясын шақыратын тітіркенудің ең аз күші). Токтың әрекет ету уақытындағы бірдей реобаза пайдалы уақыт деп аталады.

Тітіркену градиенті заңы. Градиент – бұл тітіркенудің тігінен өсуі. Ұлпаның жауап реакциясы тітіркену градиентінен нақты шекке дейін тәуелді болады. Күшті тітіркенуде шамамен тітіркенудің үшінші ретіндегі жауап реакциясы тез туындайды, себебі ол әлдеқайда күшті градиентке ие. Егер тітіркену шегін сәл арттырса, онда ұлпада аккомодация құбылысы туындайды.

Аккомодация – бұл тітіркену күші бойынша ұлпаның баяу өсуге бейімделуі. Бұл құбылыс Na-арналарындағы инактивацияның жылдам дамуымен байланысты. Тітіркену шегінің өсуі ақырындап жүзеге асады және тітіркенгіш әрқашан табалдырықтан төмен болып қала береді, яғни тітіркену табалдырығы артады.

Қоздырғыш ұлпалардың тітіркену заңы тітіркену өлшемдерінен жауапты реакцияға тәуелділікпен түсіндіріледі, сыртқы және ішкі ортаның факторларына ағзалардың бейімделуін қамтамасыз етеді

     Биоэлектірлік құбылыстар. Тірі құрылымдардағы электрлік өзгерістерді биоэлектрлік құбылыстар деп атайды. Жануар электрінің бар екендігі туралы алғашқы мәліметтер ХVIII ғасырдың аяғында зертеген Л.Гальвани. Биопотенциал түрлері. Тірі тканьдерде кездеседі бірнеше түрі: Олар: тыныштық- мембраналық, зақымдану, электротондық, лоқальдық, қақпа, әрекет, табалдырық потенциалдары. Мембраналық потенциал- тыныштық күйде клетка мембранасының сыртқы бетінің оң элект зарядты, әшкі бетінің онымен салыстырғанда терісс электр зарядты болатындығынаң туатын айырымның нәтежесі.Мұның шамасы –50-90 мВ. Сипаттамассы: бирфазалық, тұрақты; Na  және K насос аркылы пайда болатын биоэлектірлік құбылыс, әрекет потенциалдан төмен. Әрекет потенциялы – табалдырық күші бар тітіркендіргіш әсер еткенде. Нерв, ет және кейбір басқа клеткаларда қозу кезінде тез тербелістер түрінде байқалатын мембраналық потенциал өзгерістері. Нерв, ет және кейбір басқа клеткаларда қозу кезінде тез тербелістер түрінде байқалатын мембраналық потенциал өзгерістері. Мұның шамасы –50 –120 мВ. Сипаттамасы: тұрақты емес; Na  және K насос  аз жұмыс істейді немесе жөқ, екіфазалық, мембраналық потенциалдан жоғары.