Тилни әмгәк яратқан

Дәрисниң жәрияни

Вақти

Оқутқучиниң дәрис жәриянидики паалийити

Дәрис жәриянида оқуғучиларниң паалийити

Зөрүр оқутуш қураллири

1

2

3

4

5

I.Маарип паалийәтлирини тәшкилләш , қозғитиш

Әссаламму әләйкүм,һөрмәтлик студентлар!

1. Студентларға салам

2. Студентларни тизимлаш

3. «Кәсип таллаш» методи бойичә топқа бөлүниду.

Иттипақлиқ орнитилиду.

Интернет тори

ІІ.Тапшуруқ тәләп қилиш басқучи

Тилни әмгәк яратқанни тәһлил қилиду.

«Қош чәмбәр» методи арқилиқ өткән мавзуларни тәкрарлайду

 1-топ:Тилни әмгәк яратқан тоғрисида умумий тохтилиду.

5 топқа бөлүнүп тил еториялирини тәһлил қилиду.

Топ бойичә ишләйду вә бар билимини көрситиду

III.Йеңи материалларни егиләш

Бүгүнки дәрисимизниң мәзмуни:

МӘТИН БОЙИЧӘ ИШ

Тил мәсилилириниң философиялик  тәтқиқати

Пәлсәпә адәттә дуния вә инсанларниң тәбиитигә мунасивәтлик мәсилиләрни бир тәрәп қилиду , тил пәлсәписи униң умумий маһийитини , дуния билән болған мунасивитини вә инсан әқли билән тәтқиқ қилиду , у тил арқилиқ реаллиқни һис қилиду вә тәсвирләйду. Башқичә ейтқанда , тил пәлсәписи тил билән аңниң , реаллиқниң мунасивитини тәтқиқ қилиш.

Тил кишиләрниң өз-ара алақә қилидиған (алақә иқтидари) , учур алмаштуридиған (учур иқтидари) , дунияни вә өзини (билиш иқтидари) тонуйдиған , бир-бириниң һәрикитини контрол қилидиған бәлгиләр системиси.

Тилниң барлиққа келиши тилшунаслиқтики әң мурәккәп вә һәл қилинмиған мәсилиләрниң бири , чүнки тилниң барлиққа келиши инсанниң барлиққа келиши билән зич мунасивәтлик. Биринчи ижтимаий инсанлар жәмийитиниң өзгириши , шундақла мунасип өзгиришләрниң нәтижиси. Бәдән тәркиви.

Тилниң келип чиқиш нәзәрийиси (мәйли пәлсәпә яки филологийәлик болсун) мәлум дәрижидә қияс болиду , чүнки әң қәдимки тилларниң қурулмисидин тунжи тилниң шәкиллинишигә нәччә миң йил вақит кетиду. Тилниң келип чиқишиға асасән , икки нәзәрийәни нәзәрийәгә айришқа болиду:

1. Тил тәбиийла барлиққа кәлди
2. Бу тил актив вә күчлүк күч тәрипидин барлиққа кәлгән.

Көп жиллардин буян , тил күчлүк күч тәрипидин барлиққа кәлгән дегән қараш умумлашқан. Кимниң тилни ижад қилғанлиғи вә униң немидин ясалғанлиқи тоғрисида ихтилап пәйда болди. Тилниң келип чиқиши тоғрисида нурғун нәзәрийәләрму бар иди.

«Логикилиқ нәзәрийә» мәдәнийәтниң дәсләпки басқучида қоллинилған нәзәрийә иди. Бу нәзәрийәгә асасланғанда , дунияниң келип чиқиши мәнивий тәшәббусни асас қилған. Роһ , маддиға тайинип һәрикәт қилип , дунияда тинчлиқ дөлити қурған. Бу ижадийәтниң ахирқи һәрикити инсан дәп қаралған. Шуңа , мәнивий тәшәббус (яки «логос») инсанийәт яритилиштин илгири можут болуп , инерт маддиларни контрол қилиду. Бу нәзәрийәни платон , шундақла германийә маарипчилири I. Herder , G. Lessing Вә башқилар ижад қилған. Чиң турди. Уларниң сөзигә қариғанда , тилниң келип чиқиши инсанниң келип чиқиши билән зич мунасивәтлик , чүнки худа инсанни алаһидә сөзләш иқтидари билән яратқан.

Авазға тәқлит қилиш нәзәрийиси бу нәзәрийәгә қәдимки Йунан философи  демократ , германийә философи г. Лейбниз вә Америкилиқ тилшунас W. Whitney Әгишип кәлгән. Аваз тәқлид қилиш нәзәрийисигә асасланғанда , тунжи инсанлар һайванларниң авазини вә тәбиий һадисиләрни аңлиған , мәсилән қушларниң сайрашлири , бөриләрниң һөркириши , дәрия сүйиниң авази қатарлиқлар. У уларни аңлиған вә уларни дориғандин охшимиған аваз чиқарған дәп қариған.

«Иттипақлиқ нәзәрийиси». Бу нәзәрийә «тилниң һиссий келип чиқиши нәзәрийиси» дәпму атилиду. Авазға тәқлит қилиш нәзәрийисигә асасланғанда , тил охшимиған инсанларниң кәйпиятини ипадилигәндә һошсиз жиғлаш нәтижисидә барлиққа кәлгән.

«Қол ишариси нәзәрийиси» гә асасланғанда , башта «сөз» билән чирай ипадиси вә ишарәтлири көп болған. Ортақ тилниң еһтияжи кишиләрниң мәниви паалийити билән мунасивәтлик , һәрикәт вастиси. Бу қарашларниң шәкиллиниши В. F. Hegel and W. Von Humboldtниң сөзи тәсирлик болди

«Ижтимаий инақлиқ нәзәрийиси» гә асасланғанда , кишиләр бәзи нәрсиләрни пәрқләндүрүш үчүн исим қойушқа қошулған.

«Әмгәк нәзәрийиси» иттипақ нәзәрийисиниң бир нусхиси. Бу нәзәрийәгә асасланғанда , кишиләр биллә ишлигәндә тил алақисиниң еһтияжи пәйда болған. Буниң ичидә «әмгәк товлаш нәзәрийиси» вә F. Енгелсниң әмгәк нәзәрийиси кәң тарқалған. Бу нәзәрийәни қоллиғучилар Л.Нуаре вә К.Бучерниң сөзигә қариғанда , тил хизмәт билән биллә «адимийләштүрүш» амилиға кириду. Қандақла болмисун ,  бу нәзәрийәни қоллиғучиларниң асаслиқ хаталиғи болуп , улар тилниң әмгәк жәриянини қоллайдиған қорал болупла қалмай , йәнә инсанларниң алақилишиш вастиси икәнликини чүшиниду.

Баһалаш критерий:

1. Мәтин бойичә тәһлил жүргүзиду
2. Һәр бир нәзәрийәни мисаллар билән кәлтүриду. Дәлилләйду.

ІV. Билим , маһарәт бәрпа қилиш үчүн керәклик билим

Пәни: Тилшунаслиққа киришмә

Мавзуси: Тилни әмгәк яратқан

 Чәк вариғи

Студентлар мавзуни толуқ өзләштүрүп режә түзиду вә орунлайду.

V. Билимләрни назарәт қилиш вә баһалаш

Студентлар орунлиған тапшурмилири арқилиқ баһалиниду.

VI. Өйгә тапшурма

Өй тапшурмисини йезивалиду

Әкси мунасивәт

Берилгән тапшурмини хуласиләймиз

[pic 1]