Қазақстан Республикасының экономикалық дамуын сипаттау және оны мемлекеттік реттеу

1 тақырып. Қазақстан Республикасының экономикалық дамуын сипаттау және оны мемлекеттік реттеу

Дәріс жоспары:

1 Ұлттық экономика. Қазақстан Республикасының қазіргі экономикалық салалық құрылымы. Салаларды топтастыру

2 Нарық мәні. Нарықтық механизм. Нарықтың артықшылығы мен негативтігі

3 Нарықтық экономиканы реттеудің әдістері мен мәні. Экономиканы мемлекеттік реттеудің экономикалық тұтқасы

4 Өнеркәсіптің салалық ерекшелігі. Жоспарлаудың салалық ерекшелігі

Дәрістің қысқаша мазмұны:

1 Ұлттық экономика. Қазақстан Республикасының қазіргі экономикалық салалық құрылымы. Салаларды топтастыру

2 Нарық мәні. Нарықтық механизм. Нарықтың артықшылығы мен негативтігі

Қазіргі уақытта экономиканы ұйымдастырудың екі әдісін бөліп қарастырады. Біріншіден, экономиалық шешімдерді үкімет қабылдаған кезде. Екіншіден, субъектілер өз беттерімен ресурстар мен соңғы өнімді сату кезінде ақшалай қаражаттың, нарықта экономикалық шешімдерді қабылдау болып табылады.

Нарықтық экономика – бұл әр түрлі тұлғалар мен компанияларының үлкен бөліктерін өндіріс және қажеттілік кезінде ұйым экономикасының түрі. Нарықтық экономикаға қарама-қарсы кезінде, командалық экономика - өндіріс және бөліс кезінде барлық  шешімдерді мемлекет қабылдаған кездегі экономикалық ұйымның әр түрлілігі. Қазіргі қоғам бұл жоғарыда айтылған категориялардың ешқайсысына жатпайды. Елде аралас экономика – яғни, нарықтық элементтері бар және басқарудың командалық түрі болып отыр.

Нарықтық экономика – бұл баға жүйесі мен нарықтың арасындағы өндіріс пен олардың әр түрлі қызметтерінің адамдар координациясының күрделі механизмі; адамдар білімдері мен әр түрлі массалық қызметтердің біріктіру үшін коммуникация орталығы болып табылады. Қандай да орталандылыған ақпарат немесе нарықтағы арнайы есептерді шешу мәселелер, оның ішінде рұқсаты жоқ өндіріс мәселелерін шешуде, ауыспалы және бағынышты белгісіз сандарды бөлу кезіндегі мәселелерді шешуде  қолданылды. Ешкімде нарықты құрастырмайды, бірақ бәрібір ол қызмет етеді. Егер оны кеңінен қарастыратын болсақ, онда нарықтағы сатушы мен сатып алушылар арасында тауар мен қызметтер баға құнын анықтаушы болып табылады. Нарық бағалы қағаздар нарығы сияқты, орталықтандылыған және жылжымайтын мүлік және еңбек нарығы тәрізді деорталықтандылыған. Электрондық орталықтар көмегімен қаржы активтері мен қызметтерін сату кезінде пайдаланылатын электрондық түрі ретінде танылады.

Нарық – тауарлар мен қызметтер саныны мен нарық анықтаған бағалар үшін әрекет ететін сатушылар мен сатып алушылар арасындағы механизм болып табылады.

Нарықтық жүйеде барлығына қатысты баға бар және ол ақшалай қаржы ретінде болады. Баға шарттарды көрсетуші негіз бола отырып, әр түрлі тауарлар мен оған көрсетілетін қызметтер үшін өз еркімен айырбастауда болатын жағдайларда қарастырады. Әрбір уақыт кезеңінде, бір субъектілер сатып алып жатса, екінші субъектілер сатып жататындығы белгілі, сондай-ақ, осы уақытта фирмалар жаңа өнім шығарады, осы уақытта нарықта шығарылған тауарлар жөнінде мемлекеттік басқару тарапынан, үкімет жаңа заңдарды өңдеп шығарып жатады. Соңында нарық әрқашанда мәселелерге қатысты шешімдер қабылдайды: не, қалай және кім үшін сияқты сауалдардың жауапртарын қарастырады. Экономикадағы барлық күштерді ескере отырып, нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың арасындағы тепе-теңдікті теңдестіреді. Нарықтық теңдік, сатушы мен сатып алушылар арасындағы теңдік болып табылады. Үй шаруашылығындағы қызметте де, фирмалар да, анықталған тауарлар санының бағасына байланысты сату мен сатып алумен айналысады. Нарық сатушы мен сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырған кезде теңдік бағасына жетеді. Бағаның төмендеуі өте үлкен көлемдегі өнімді нарыққы шығаруды білдірсе, бағаның жоғарлауы – дефицит болғандығын білдіреді.