Мемлекет тyсiнiгiнiн пайда болу теориясы

КІРІСПЕ

Мемлекет туралы әңгімені бастардың алдында біз ең алдымен оның қоғамда әрекет ететіндігін, онымен қандай да бір өзара қарым-қатынаста болатындығын, оның яғни қоғамның тарапынан белгілі бір ықпалдың болатындығын және өз кезегінде қоғамға өзі де ықпал ете алатындығын ескереміз. Сондықтан да қоғам мен мемлекеттің осы жанама түрде көрсететін аса маңызды институттарының көмегімен болатын өзара қарым - қатынасының принциптері мен негіздерін теориялық жағынан айқындау қажеттігі туып отыр. Қоғам адамдарының ұйымдасуымен өмір сүруінің нысаны, соның шеңберінде материалдық және рухани игіліктер өндіріліп, тұтынылып және айыр басталып жатады. Осының өзі белгілі бір тәртіпті адамдар арасындағы қарым- қатынастың орнықтылығы мен тұрақтылығын нығайтуға бағытталған, өз мүшелерінің мінез-құлқын басқарудың, реттеудің және ықпал етуінің құралдарының болуы мен сипатталады. Мемлекет қоғамның негізінде пайда болады және сол мемлекет құрған ұйымдастырудың бірі болып табылады. Ол қоғам дамуының белгілі бір кезеңіндегі нәтижесі. Қоғамның анатомиясы, бейнесі, сипаты және табиғаты қандай болса да, мемлекетте сондай болады.

Қоғам дегеніміз - мемлекеттің объективті негізі істелетін оның базисі өзгеше «тіршілік ету ортасы». Ол мемлекеттен әлде қайда бұрын пайда болды. Ол мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Оған қатынасушы-лардың; табиғи және азаматтық құқықтарын, бостандығы мен міндетін автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді.

Бұл тақырыптың өзектілігі, қазіргі мемлекеттің тұжырымдамасын және мәнін жан-жақты ашып көрсету үшін мемлекеттің белгілерін, заңдардың, мемлекеттік билік органдарының, халықтың, аумақтың, армия мен құқық қорғау органдарының қатысуымен құрылған ұйымның ерекше формасы ретінде зерттеу қажеттілігімен түсіндіріледі

Мемлекет тұжырымдамасы туралы мәселе өте күрделі. Бұл мемлекеттің күрделілігі мен көп қырлы құбылыс ретінде және әртүрлі адамдардың сол мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың әртүрлі қабылдауына байланысты. Мыңжылдықтар бойы білім беру тәжірибесі, қалыптасуы, дамуы және мемлекеттің қызмет етуі әр түрлі халықтарда, әр түрлі тарихи кезеңдерде көптеген теориялар, ғылыми меткептер, доктриналар, ұғымдар әзірленіп, мемлекетің оның көріністерінде - шығу тегі, нысаны, қызметі, мемлекеттік билігі, болашағы және тағдыры теориялық жаңарып отырады. Бұл теориялардың әртүрлі, ал кейде керісінше, әдіснамалық негіздер болуы мүмкін екенін ескеру маңызды. Басқаша айтқанда, мемлекет деген не? Мемлекеттің анықтамасы немесе тұжырымдамасы қандай болуы мүмкін? - деген сұрақтарға жауап табудың көптеген тәсілдері бар.

Мемлекеттің тұжырымдамасы кем дегенде екі әдіснамалық маңызды мәнге ие болғанымен тығыз байланысты. Біріншіден, бұл әлеуметтік қажеттіліктердің материалдық және объективті іске асуын білдіреді. Мемлекет пайда болғаннан кейін мәңгілікке өзгеріссіз қалауы мүмкін емес. Бұл қоғамның тарихи қозғалысының объективті түрде өзгеретін және қайшы келетін шынайы фактісі. Мемлекет өмір сүру барысында қалыптасу, даму, қалпына келу, гүлдену, дағдарыс сияқты фазалардан өтеді. Бұл кезеңдер қоғаммен немесе қоғамнан бөлек бола алады. Осыған байланысты, әрине, субъективтік бағалау, мемлекеттің жағдайлық сипаттамалары ғана емес, сонымен бірге оның тұжырымдамасы қоғамның немесе зерттеушінің тарапынан өзгеруі мүмкін. Басқаша айтқанда, әр түрлі кезеңдерде, әр түрлі формациялық және өркениеттік өмір сүру барысында бірдей нәтижелі «қызмет ететін» және түсіндірілетін мемлекет тұжырымдамасын тұжырымдау мүмкін емес. Екіншіден, тану үдерісінде мемлекет тұжырымдамасы (немесе анықтамасы) мен түсінігін шатастыруға болмайды. Мемлекетті анықтаудың мақсаттарының бірі мемлекет айналасын әлемнен, заттардан, нысандардан, қоғамның әртүрлі салаларынан және адам өмірінен ажырата білу болып табылады. Мемлекеттің әдіснамалық жоспардағы түсінігі, тұжырымдамалар мен анықтамалардың кешенді жүйесін әзірлеуді талап етеді, онда мемлекеттің тарихи қозғалысының әртүрлі аспектілері, өздерінің ғылыми білдіруін және бекітілуін - мәнін, формаларын, функцияларын, мемлекеттік билігін, мемлекеттік аппаратты, мемлекеттік органды және т.б. табады. Ол  дегеніміз мемлекеттің түрлі ас-пектілерінің тұжырымдамалары мен анықтамаларының кеңейтілген және біріктірілген жүйесін құру, яғни, оның нақты теориялық портретінің түрін жасау. Саяси ойлардың тарихынан философтар, теологтар, теоретиктер, саяси ғалымдар, әлеуметтанушылар, практикалық саяси идеялармен айтылған мемлекеттің жүздеген тұжырымдамалары мен анықтамалары белгілі.