Ерік бостандығы және жеке жауапкершілік

Мазмұны

1.Кіріспе

1.1.Ерік туралы түсінік

2.Негізгі бөлім

2.1.Ерік әрекетінің құрылымы

2.2.Мінез-құлықтың ерікті реттелуі

2.3.Тұлғаның ерік қасиеттері

2.4.Ерік бостандығы және жеке жауапкершілік

3.Қорытынды

4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

"Ерік" ұғымы психиатрия, психология, физиология және философияда ғылымдарында зерттелуде. Ожеговтың түсіндірме сөздігінде ерік ұғымына: "Өз алдына қойылған мақсаттарды жүзеге асыру қабілеті" деген түсіндірме беріледі . Ерік ұғымы адамның психикалық өмірінің ажырамас бөлігі ретінде Еурапалық мәдениет пен Ежелгі грек мәдениетінде  түбегейлі ерекшеленді. Осылайша, Сократ ерікті жебе ұшуының бағытымен (іс-әрекет мағынасында) салыстырды, яғни, жебе садақтың бауынан басануы дауысыз факт болғанымен, оны түпкі жету нүктесі тек адамның ерігімен шешіледі. Платон мектебінің философтары ерік-жігерді "дұрыс пайымдаумен ұштасқан мақсатқа ұмтылушылық; ақыл-ойға қонымды ұмтылыс; ақылға қонымды табиғи ұмтылыс"деп анықтады. Грек философтары негізінен ерікті іс-әрекетті тежеуші факторы ретінде қарастырды . Олардың түсінігінде ерік шығармашылық агент болғаннан гөрі ішкі цензураның рөлін орындады.

Ерік туралы заманауи түсінік қосымша сипаттамалардың қосылуы арқылы байытылды. Қазіргі заманғы философиялық ұғымда ерік іс-әрекеттен ажыратыла бастады.

Қазіргі заманғы психиатрия ерік-жігерді адамның қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, белсенді жоспарлы іс-әрекет қабілеттілігінен тұратын психикалық процесс ретінде қарастырады.

Ерік актісі-мінез-құлықтың уәждемесін, қажеттілікті сезінуді, уәждердің күресін, іске асыру тәсілін таңдауды, іске асыруды, бақылауды айқындайтын қажеттілікті (ниетін) қамтитын күрделі, көп сатылы процесс.

1.Ерік туралы жалпы түсінік

Адамның мінез-құлқы мен қызметі эмоциялар мен сезімдермен ғана емес, ерік-жігермен де ынталандырылады және реттеледі. Ерік өмірлік қиын жағдайларда өзінің ішкі психикалық және сыртқы физикалық әрекеттерін саналы түрде басқаруға мүмкіндік береді. Адам алға қойылған мақсатқа жету жолында пайда болатын қиындықтарды жеңу қажет болған жағдайда ерік арқылы іс-әрекеттерін реттеуге келеді. Барлық басқа жағдайларда регуляция ерікті емес, жеке тұлғадан ешқандай күш талап етпейтін әдейі сипатта болуы мүмкін. Ең күрделі әрекеттер жасауға болады, бірақ адам оларды жүзеге асыруға мәжбүр етпейінше ерікті болмайды.

"Ерік (ағылш. volition, will) - адамның ішкі кедергілерді (яғни өзінің тікелей тілегі мен ұмтылысын) еңсере отырып, саналы қойылған мақсатқа қарай әрекет ету қабілеті. Дәстүрлі мінез-құлықтың объективті себептерден тәуелділігіне себепші болатын адам белсенділігінің өзіндік көзі ретінде қарастырылып, немесе оны басқа психикалық процестерге мәлімет беру арқылы теріске шығарды. Қазіргі психологияда ерік-жігердің объективті детерминациялануы, ерік-жігердің (және т. б.) өзіндік ерекше заңдылықтарға бағыныстылығы бекітілді"

Ерік актісінің негізгі белгілері:

1.ерік актісін орындау үшін күш салу;

2.мінез-құлық актісін жүзеге асырудың арнайы алдын-ала ойластырылған жоспарының болуы;

3.мұндай мінез-құлық актісіне аса назар аудару және оны орындау процесінде және нәтижесінде алынатын рахат болмауы;

4.жиі ерік күш-жігері жағдайды жеңуге ғана емес, тұлғаның өзін-өзі жеңуге бағытталған.

Қазіргі уақытта психологиялық ғылымда ерік-жігердің бірыңғай теориясы жоқ,алайда көптеген ғалымдар оның терминологиялық анықтығы мен бір мағыналы Ерік туралы біртұтас ілімді әзірлеуге талпыныс жасауда. Әлбетте, ерік-жігерді зерделеудің мұндай жағдайы ХХ ғасырдың басынан бері Адамның реактивті және белсенді мінез-құлқының концепциялары арасындағы күреспен байланысты. Бірінші концепция үшін ерік ұғымы іс жүзінде қажет емес, өйткені оның жақтаушылары адамның барлық мінез-құлқын сыртқы және ішкі ынталандыруларға реакциясы ретінде көрсетеді. Соңғы уақытта жетекші болып табылатын адам мінез-құлқының белсенді концепциясын жақтаушылар адамның мінез-құлқын бастапқыда белсенді, ал адамның өзін мінез-құлық формаларын саналы түрде таңдауға қабілетті деп түсінеді.