Қазақстанда адами капиталдың дамуына бөгет болып отырган білім беру саласының қандай проблемалары бар?

               Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті

Ақпараттық технологиялар факультеті

Пәні: Рухани жаңғыру

 Тақырыбы:   «Қазақстанда адами капиталдың дамуына бөгет болып отырган білім беру саласының қандай проблемалары бар?»  

                                          2021-2022 оқу жылы

Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың "Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері" атты сөзінде білім беру тақырыбы "адами капитал – жаңғыру негізі"бөлімінде кеңінен көрініс тапқан.

Адами капитал дегеніміз не? Әдетте, капитал туралы айтқанда, бұл қаржы, байлық, ақша, құндылық, мұнай, газ және Алтынды білдіреді. Бүгінгі таңда адами капитал-бұл бәсекелестік жастағы адамның білімі, таланты, тәжірибесі, даналығы, шеберлігі және адами және кәсіби құндылығы.

"Адами капитал" термині алғаш рет Нобель сыйлығының лауреаты, американдық макроэкономистер Теодор Шульц пен Гарри Беккердің ХХ ғасырдың 80-ші жылдарында пайда болды. Нашар дамыған елдердің жағдайын зерттей отырып, Т.Шульц кедей адамдардың әл-ауқатын жақсарту ең алдымен жерге, технологияға немесе күш-жігерге емес, білімге байланысты деген қорытындыға келді. Ол экономиканың адами капитал сияқты сапалы аспектісін іздеді. G. Беккерге келетін болсақ, ол адами капиталдың теориялық моделін жасап, осы тақырыпта "Адами капитал"кітабын шығарды.

Адами капитал теоретиктері экономикалық өсуге инвестиция салуға бағытталған. Мұнда ұтымды жұмыспен қамту және еңбек нарығының оңтайлы жұмыс істеуі ерекше маңызды. Бізге білім мен денсаулықты экономикалық қолдау, Еңбек өнімділігі мен табыс деңгейі арасындағы өзара байланыс, сондай-ақ қылмыстық сипаттан арылтуға деген айқын көзқарас қажет.

Адами капитал-мемлекеттің, экономиканың және оның мықты азаматтарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін қажетті ресурс. Қазақстанның 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына кіруіне бағытталған бағыт жеке адами капиталды дамытуға үлкен инвестицияларды талап етеді. Өйткені, тек жоғары білікті қызметкерлер ғана постиндустриалды қоғам, яғни "білім беру және жалпыға ортақ Еңбек Қоғамы"жағдайында барлық қызмет түрлерінде жоғары тиімділікке қол жеткізе алады.

Осыған байланысты Білім қазір экономикалық категорияға айналды. Ақшасы бар адам емес, білімді адамның мәртебесі жоғары болады. Қазір "білім экономикасы","ақылды экономика"," ақылды экономика"деген тіркестер пайда болды. Бірнеше ондаған жылдар бойы әлемдік қауымдастық әр мемлекеттегі адамның даму деңгейін талдайды, олардың негізгілері өткір тенденциялар. Осы шолулар негізінде адам дамуы индексінің (МГЭ) ғылыми баяндамалары дайындалады. IGE мемлекеттерді олардың білімі, денсаулығы және жан басына шаққандағы табысы негізінде үш салаға жіктейді:

болжамды өмір жасына байланысты денсаулық және ұзақ өмір сүру;

Білімге қол жеткізу деңгейі ересектердің сауаттылық деңгейіне және біліммен жалпы қамтуға байланысты;

Жалпы ішкі өнімнің деңгейіне сүйене отырып, жақсы өмір сүруге болатын жан басына шаққандағы табыс АҚШ долларымен өлшенеді.

Қазақстан-АДИ ең жоғары елдерінің бірі. Еліміздің девальвацияға дейінгі негізгі көрсеткіштері (бакалавр, магистр, ғылым кандидаты, жоғары мектеп, университет:); жалпы ішкі өнім, жан басына шаққандағы болжамды табысы – 15219 доллар, болжамды өмір сүру ұзақтығы – 71,62 жыл; оқудың орташа ұзақтығы-14,5 жыл, қазір ол 2 млн 287 мың теңгені құрайды.