Жерді бірлесіп өңдеу серіктестіктері

Семей округіндегі Жарма алқабында жаппай колхоз қозғалысы қарсаңында  Жерді бірлесіп өңдеу серіктестіктері (ТОЗ)  саусақпен санарлықтай аз мөлшерде  болды. 1930 жылдың басында мұнда 32 колхоз болды,оның ішінде 27 ТОЗ еді. 1930 жылдың ақпан айында колхоздар 2210 мал шаруашылықтарынан тұрды, бұл ауданның барлық шаруа қожалықтарының 24,8 пайызын құрады.

        1930 жылдың 1 сәуіріне республиканың мал шаруашылығы аудандарында 2745 колхоз саны есепке алынды, олар өз ішінде  272 840 мал шаруашылықтарын  біріктірді.

Қазақстан колхоздарының едәуір бөлігі заңды түрде ресімделмеген. мұндай колхоздардың жарғысы болмаған және тек ұйымдастыру жиналысының қаулысы негізінде ғана есепке алынған.

Өндірістік жоспарлар мен жұмыс бағдарламалары көптеген колхоздарда болған жоқ. Мысалы, Павлодар округінде барлық колхоздардың 75 пайызы өндірістік жоспарсыз жұмыс істеді.

Колхоздардың көпшілігінде жерді дұрыс  орналастыру жүргізілмеді,  сол себепті  колхозшылар өздерінің жер учаскелерінің шекараларын білген жоқ.

Көптеген колхоздарда еңбек күнін және шартын ұйымдастыру шаралары  өте нашар болды. Тұрақты жұмысшы бригадалары, ішкі тәртіп ережелері болған жоқ. Бірқатар колхоздарда жұмыс істеп тұрған еңбекақы төлеу жүйесі (күнделікті төлемақы , жұмыс түрлері бойынша және өндіріс нормасынсыз болды), мұндай колхоздарда кіріс жұмыс істеген күнге төленбеді, ал ол өз кезегінде еңбек өнімділігін арттыру мен қоғамдық шаруашылықты нығайту сияқты шараларды тежеді. Әсіресе, қазақ колхоздарында еңбекті ұйымдастыру мәселесі нашар болды. барлық қазақ колхоздарының тек 1,3 пайызы ғана кесімді өндіріс нормаларын енгізді.

Қазақстан колхоздары, әсіресе қазақ шаруалары, кадрларға мұқтаждықты бастан кешті. Павлодар облысында 209 қазақ колхозында барлығы 4 – ақ маман болды, ал 159 қазақ колхозында 12 жұмысшы болды.

Кемшіліктер бірден емес, бірте-бірте, тәжірибе жинақталуына және колхоздардың нығаюына байланысты жойылып отырды. Бірнеше жыл бойы қиын жұмыс пен колхоз массаларының, жұмыс класының табанды күресі қажет болды.

Партияның XVI съезінен кейін мал шаруашылығы үстем аудандарда ауылшаруашылығын ұжымдастыру үшін күрес жаңа кезеңге өтті: : колхоз қозғалысының жаңа өрлеуі басталды. 1930 жылдың 1 сәуіріне барлық шаруа қожалықтарының 23 пайызы ұжымдастырылса, сол жылдың соңына қарай колхоздарда 27,1 пайыз кедей және орта тап  шаруашылықтарынан тұрды, ал 1931 жылдың 1 маусымына қарай - 44,1 пайыз болды.

1930 жылдың соңынан бастап Қазақстанның мал шаруашылығы аудандарында мал шаруашылығы совхоздарының құрылысы кең көлемде өрістетілді. 1927 жылы Қазақстанда тек 3 совхоз, 1928 жылы-4, 1929 жылы - 6, 1930 жылы - 19 совхоз болды. 1931 жылдың 1 тамызына қарай Қазақстанда 93 мал шаруашылығы совхоздары жұмыс істеді, олар 22 миллион гектардан астам жерді алды және 4510 мың бас малды құрады. Осы совхоздарды ұйымдастыруға Кеңес мемлекеті негізгі мемлекет қаржысынан 174 миллион рубль көлемінде қаражат салды.

Бұған дейін артта қалған, примитивті техникаға негізделген тек қана көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылықтары болған аудандарда, ірі социалистік мал шаруашылықтарын құру, ауылда жаңа әлеуметтік-экономикалық қатынастарды қалыптастыру үшін революциялық фактор болды.

Алғашқы құрылған күнінен бастап мал және қой совхоздары, колхоздар мен жеке шаруа қожалықтарға үлкен өндірістік, ұйымдастырушылық және мәдени көмек көрсетті.

Ауыл еңбекшілері өз кезегінде совхоздарға көмек көрсетті. Мысалы, Көкпекті ауданының мал шаруашылық совхозы басшылығының хабарламасында: "совхоз халықпен және колхозшылармен жұмыс істеп жатыр, соның нәтижесінде шөп тасымалдау үшін арбалар алуға болады, сондай-ақ қиын сәтте совхоздың малдарын шаруа аулаларына орналастыруға және колхоз қорларынан шөп алуға болады",-деп көрсетілген.