Қазақстан Республикасы өңірлері халқының өмір сүрудің деңгейін болжамдау

 Қазақстан Республикасы өңірлері халқының өмір сүрудің деңгейін болжамдау

Жүргізілген өмір сүрудің деңгейінің көрсеткіштерінің талдаау кезінде оладың әртүрлі екенің анықталады.  Дегенмен бұл ұғымның бірыңғай түсіндермесі де тіпті жеке ғылыми шеңберінде де жоқ. Қазіргі уақытта ғалымдар өмір сүрудің деңгейінің индикаторларын болжамдаудың мынадай негізгі үш түрін бөліп көрсетеді: объективтік, субъективтік және интегралдық.

Өмір сүрудің деңгейін объективтік болжамдау кең таралған. Осындай амалда өмір сүрудің деңгейі объективтік шарттары және тіршілік қызметі процестерінің  параметрлері арқылы байқалады. Өмір сүрудің деңгейінің көрсеткіші мәндерін анықтау үшін негізінен, құралдық, есептік, статистикалық және сараптамалық амалдар қолданылады. Кейде кезде жоғарыда көрсетілген амалдарды пайдаланатын құрамдастырылған амалды пайдаланылады.

Оның негізгі  мақсаты – қоғамның немесе адамдардың  өмір сүрудің деңгейін әртүрлі статистикалық ақпарат негізінде сәйкесінше дәлме-дәл өлшеу. Осы уақытқа аралығына дейін ғылыми қоғамдастықта осындай болжамдау үшін бірыңғай, барлығына танылған индикаторлар топтамасы болмағанын ескеру қажет. Бақылау деңгейіне және нақты зерттеудегі ғалымның мүмкіншілігіне байланысты объективтік көрсеткіштердің мың түрі қолдануы мүмкін.

Өмір сүрудің деңгейінің объективтік бағалар тобында ресми статистикалық көрсеткіштермен және ашық мәліметтерден алынған статистика негізінде интегралдық өмір сүрудің деңгейін болжамдау ерекше бөлінеді.

Объективтік амалды таңдау мыналармен байланысты:

Қазақстанның ресми статистикасында статистикалық ақпарат деректерінің айтарлықтай,  оның ішінде өмір сүрудің деңгейі мәселелеріне қатысты массиві жиналған;

субъективтік тәсіл елдің өңірлері бөлінісінде ең кемінде өмір сүрудің деңгейі сауалнамаларына еркін қолжетімділіктің болмауы есебінен қолданылуы мүмкін;

болашақта әлеуметтану сауалнамаларының қорытындылары болған кезде интегралдық тәсілді қолдануға болады.

Қазақстан өңірлерінің өмір сүрудің деңгейін интегралдық болжамдауды әзірлеу мынадай кезеңділікпен болды:

1. Салыстыру барысында базаны таңдау.

2. Олардың негізінде интегралдық болжамдау әзірлеуге тиіс есептік статистикалық көрсеткіштер мәліметі.

3. Жеке өзіндің сипаттамалардың өмір сүрудің деңгейінің жиынтық сипаттамасына (үлгінің түрі, оның тұрақты параметрлері) кірігу әдістерін таңдау.

1-кезең. Интегралдық бағалардың айрықшалығы олардың мәнін тек қана тиісті болжамдаулармен және деректермен салыстыру көмегімен альтернативті түрде қабылдауға болатындығы болып табылады. Сол себепті біз  облыстар және Астана және Алматы қалалары деңгейінде елдің барлық өңірлері бойынша деректерді іріктеп алдық. 2-кезең. Әртүрлі статистикалық көрсеткіштердің арасында белгілі бір өзара байланыспен сипатталатын көптеген параметрлер бар. Статистикалық деректерді таңдау кезінде біз мультиколлениарлануды және жалған регрессия фактілерін жою үшін немесе   нәтиже беретін болжамдауды қалыптастыру  өмір сүрудің деңгейін кезінде факторлардың әсерін есепке алуда «қайталануды» біркелкілендіру үшін өзара корреляцияның жоғары дәрежесіне ие емес статистикалық көрсеткіштерді іріктеп алдық. Статистикалық көрсеткіштерді таңдау мынадай негіздеме бойынша жүзеге асырылды:

–алынатын көрсеткіштердің мағыналық көрсеткіші шешілетін мәселенің нысаналы белгіленуіне сәйкес келуге тиіс;

– статистикалық көрсеткіштерді таңдау жеткілікті түрде ықшам болуға тиіс және онда өмір сүрудің деңгейі барынша маңызды көрсеткіштерінің  сипаттайтын көрсеткіштер болуға тиіс;

– өмірдің маңызды шарттарын тікелей көрсететін статистикалық есептік көрсеткіштер болмаған жағдайда, олар бойынша бұл шарттардың адамға әсерін жанама болжамдау мүмкін болатын аналогтарды қосуға рұқсат етіледі;

– егер өмір сүрудің деңгейін болжамдау нақты жыл ішінде жүзеге асырылатын болса, онда көрсеткіштердің құрамына өткен кезеңдер ішінде жиналған әсерлерді көрсететін ұқсас көрсеткіштер енгізілмеуге тиіс.

...