Актер шебергі негіздері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТІРЛІГІ

Т. ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕР АКАДЕМИЯСЫ

РЕФЕРАТ

Пәні:  Актер шебергі негіздері

                          Тақырыбы:

Дайындаған: Каукербек Ә

                                                                           Тексерген: Жүсіп Д

Алматы-2020

Мазмұны

Бір эскизде бір адам әрекет етеді, ал сценарий авторы мен режиссер өз ойын жеткізу үшін сөзге емес, әсерлі өнердің негізгі экспрессивтік құралы ретінде әрекетке жүгінеді.

Жұмысқа кіріскенде режиссерге сахналық кеңістікті ұйымдастырумен жұмыс басталып, іс-әрекет орны мен атмосфераның бейнелі шешімін тауып, іс-әрекеттің ең әсерлі әсері мен атмосферасы жасалатындай етіп сахналық кеңістікті ұйымдастыру қажет.

Этюд тірі суреттерді эскиздеу принципі бойынша салынбауы керек, өмірден ерікті түрде тартып алады, қарабайыр иллюстрация болмауы керек. Этюд этюдтің негізгі тақырыбы ойналатын және жүзеге асырылатын адамды, оның әрекеттері мен әрекеттері арқылы ашылған ойларын, сезімдерін көрсетуі керек.

Эскиз қызықты болу үшін онда қақтығыс болуы керек - күрес процесі және іс-әрекеттің күтпеген бұрылысы, әрекетті дамытуда әрқашан қарсылық болуы керек. ашық қақтығыс болмаса да, әрекет бір нәрсені жеңуге айналуы керек, кейбір кедергілерді анықтау керек және бұл этюдтің қозғаушы серіппесі.

Этюд құрастырудағы басты нәрсе - кейіпкердің дұрыс және дәл табылған және іске асырылған мінез-құлқы ұсынылған жағдайлардың шағын шеңберінде туындайтын барлық оқиғалар, фактілер, кедергілер ескерілгенде ғана пайда болуы мүмкін, тек орындаушының оларға дұрыс реакциясы этюдтің мазмұны мен негізгі идеясын аша алады ...

Ортаңғы шеңберді меңгеру үшін орта шеңбердің сұрақтарына жауап беру керек.

Ұсынылған жағдайлардың орта және үлкен шеңберінде режиссер мен орындаушы әр шеңберде көріністер мен ішкі монологтар лентасын құру жұмысын орындауы керек, сонда орындаушы өзінің кейіпкерінің не туралы және қалай ойлайтынын түсінуі және білуі, оның көзқарасын қабылдауы керек.

Эскизді жасау кезінде өмірлік маңызды материалды таңдауға ерекше талаптарды ұсыну қажет, авторлық сценарий тек шығармашылық жұмыста негіз болатындығын және режиссер сценарий мазмұнын байытуға шақырылғанын, кейіпкердің сахналық өмірінде өзіндік детальдарын жасау керек екенін ұмытпаған жөн.

Режиссер қиылысу әрекетін құра білуі керек. соңынан аяғына дейінгі әрекетті режиссер оқиғалар тізбегі және шығарманың нақты фактілері ретінде қарастыруы керек. этюдпен жұмыс жасау барысында әр түрлі бөліктер бөлінеді, олардың әрқайсысы игеріліп, дербес ойнауға болады.

           Адамның мәнерлі амалдарының өзіне тән ерекшелігін, П.И.Иванов атап көрсеткеніндей, адамның қажетті жағдайда бір қозғалысты ұстап қалып, екіншісін үдетуінде ғана емес, жаңа мәнерлі амалдарды табиғи құрай білуінде жатыр. Ол бой алдыра әсерленушілік толықтай ашылып және әралуан көрінуіне көмектесер мәнерлі қимыл-қозғалыстар түзіп, бір мақсаттағы жаңа бейнелік түр жасайды. Бейнеліліктің (экспрессия) жаңа түрлерін жасау қажеттілігі, жағдайға орай және жеке бастық сипатта болуы мүмкін. Ол кеңейе түсіп нақтыланып, шығармашылық қызметтің сыңары есебіне қосылып, кәсіби бола түседі. Мұндай жағдайда тәжірибеде оны өз бойында және өзгелерді тексере отырып әрбір жаңа мәнерлі қимыл-қозғалыстар төңірегінде актер мұқият жұмыс жүргізуі қажет. Әртістерде қажетті табиғи мәнерлі қимыл-қозғалыстарды түзу-кәсіби қажеттілік болып табылады (бұл өзіңізге еңбек құралдарын дайындаумен бірдей деген сөз). «Актерге өзінің сезімін қаншалықты көрсету қажет болса, соншалықты жоғары деңгейде кейіпкердің мәнерлі қимыл-қозғалыстарын түзіп, ымишараларын, ырғақты сөйлеу, қарым-қатынас мәнерін және т.б. табиғи түрде құруы керек». Мәнерлі қимыл-қозғалыстардың субъективтік әсерленушілікті күшейтуге не әлсіретуге сахна мүмкіншілігі толық жетеді. Мысалы, актердің табиғи түсінуімен жасалатын мәнерлі қимыл қозғалыстары сахнадағы өтіп жатқан қимыл-қозғалыстарға сай орындаушы бойындағы субъективті әсерленушілікті қозғауы әбден мүмкін. Айтылған мәселені зерттеу кезіндегі шығарған қорытындымыз әртістің 25 жеке мәнерлі амалдарының белсенді білімділігі мен шеберлігінің қолданбалы  5 жеке мәнерлі амалдарының белсенді білімділігі мен шеберлігінің қолданбалы әрі қажетті сынары болып табылатыны дәлелденді. Ол өзінің мәнерлі қимыл-қозғалыстарын шыңдайды, жетілдіреді, оларды оралымдылыққа баулиды, икемді құралда қайта жасайды, солар арқылы актер өзіне керекті образдағымәнерлі қимыл-іс әрекетті көрсетіп қана қоймай, сол образдың өнбойына еніп, қайта түрленеді. Әрине, актердің мәнерлі қимыл-қозғалыстары өзінің психологиялық табиғаты тұрғысынан күрделі. Оларда әртіс қызметі жетістігінің екі шарты тұтас жымдасқан: бірі-көрерменмен белсенді қарым-қатынас қабілеті, екіншісі-өз қимыл-қозғалыстарын жоспарлау мен оны жүзеге асырушылық. Қимыл-қозғалысқұралының мұндай өзара кірігуі мен сол арқылы бұл қимылқозғалыстарды ұғыну өзгеше сахналық дарындылық болып көрінеді. Мұндай тұтастық жоқ жерде актер дәрменсіздікке ұшырап, өз рөлін жүзеге асыруға керекті мәнерлі амалдарды таппай, шығарманың түпкі ойын толықтай ұғына алмайды да, қатып қалған үлгіге, соқыр еліктеушілікке бой алдырып, көрерменді елітіп әкетер күштен айырылып мәнерлі қимыл-қозғалыстарды меңгеру мүмкіндігін жоғалтып алады. Мұнсыз актердің ойыны болмайтынын психологтар зерттеген. Алдынала сезу ерекшелігінің пайда болуына дейін, мәнерлі қимыл-қозғалыстар арқылы сезінуді, қалай көрсету болып табылады. Актер өзіне қатысты сезіну хал-жайын құрайды, бұған актер қиялының өзгеше жымдаса, жандана түсуі нәтижесінде қол жеткізуге болады. Сосын сөйлеу, ым және т.б. іске асады. Мұндай ой-тұғырда «мәнерлі қимыл-қозғалыстар» деп аталған мәліметтер шеңберіне еніп қана қоймай, сондай-ақ, екінші кезеңдегі қайта түрленуге өту сәтін дайындайды. олай болса, сыртқы қимыл-қозғалыстар бәрінен бұрын биологиялық мақсаттағы әрекеттердің жұрнақ үзінділері ғана емес, күрделі психологиялық жағдайға өту динамикасының –маңызды негіздері болып табылады. Сондай-ақ, кәдімгідей сезінерлік, яғни физиологиялық тәсілдермен зерттеу мен жай бақылауға ғана бейім болмай, ол зерттеулерден орасан зор шығармашылық мүмкіндіктер ашылуы өзінен өзі түсінікті шығар. Біздегі театр сыншыларының ортақ пайымдаулары бойынша нағыз сахнаның тұлғасы тәжірибелі актер сөйлеу мәнері мен бейнелілікті «қыспаққа алмай», ішкі әсерленушілікке күш сала отырып, рөлдің сахнадағы физикапсихологиялық жағдайларына үлкен мән-мағына берулерін қалайды. «Әртістің мәнерлі құралдарды таңдауына оның мәдениеті ықпал етеді. Тиімді, жинақты ойын өрнегі әлде қайда әсерлі, ерекше болмақ. Тіпті, тілді түсінбей-ақ, тек мәнерлілік құралдары арқылы, ойын-сауық тәсілі арқылы ғана әртістің қаншама шынайы ойнағанын, оның қабілет қарымының, шығармашылық ақыл-ой сипатының қаншалықты екенін түсінуге болады» - біртуар сахнагер Н.Жантөрин шәкірттеріне дәріс бергенде осы жағын нақтылап айтушы еді. Актердің мәнерлі қимыл-қозғалыстарының хабарламалық күші актердің кейіпкер психологиясына ену мүмкіндігі арқылы ғана көрініс бермей, шындықтың сахналық сағымын жасап, оны көрерменге ыңғайлап жеткізуінен де көрініс  табады. Сахналық кейіпкердің жүріс-тұрысы, қимыл-әректі дәуір мен ұлттылықтың белгілерін көрсетіп қана қоймай, белгілі бір қоғамдықәлеуметтік топқа қатыстылығын көрсеткенде барып нақтыланбақ. Осындай әрбір топ тек өздеріне тән таптық белгілерімен сипатталады. Оларды қайта жүзеге асырусыз сахна кейіпкерінің жүріс-тұрысын нақтылау мүмкін емес. Сонымен жаңа рөлде жұмыс істейтін актер білімділікті игеруі, іскерлікті меңгеруі қажет. Бұл-оған қимыл-қозғалыс пен қимыл-әрекеттерді іріктеуге, сыртқы сипаттың тарихи, этнографиялық ұлттық және ең бастысы әлеуметтік-таптық сияқты көптеген белгілерін көрсетуге жол ашады. Бұл барлық бейнеленер тұлғаның мәнерлілік ерекшелігінде көрініс табады. Спектакльді кейіпкер ұстанған қоғамдық құрылысты, жеке бас тұрмысын, ортасының әдет-ғұрып, салт-дәстүрін әсем түрлендіре, шындыққа сай берубарынша жеңіл. Бірақ, бұл әрекетте, актер сол бөлімдер мен дағдыларды меңгерген жағдайда ғана жеңіл болмақ. Мұндай күш-қуат қимыл-әрекеті үшін театрлық-педагогикалық ғылымда әртүрлі ұлттағы және тарихтың әр алуан кезеңіндегі адамдардың қоғамдағы және жеке тұрмыс-тіршіліктерін зерттеу жолымен, бақылау жүйесімен жасалған арнайы қимыл-қозғалыстар іріктеліп алынады. Сахнадағы стильдік қимыл-әрекеттер, актердің біріншіден спектакльдегі ұлттық дүниесін бейнелейтін тұрмыстық құрылыстың құрамдас бөлігі боп саналатын әдет-ғұрып пен салт-дәстүрді орындауында көрініс береді, және сол ғасырдан хабардар етеді. Халықтың тұрмыстық өмірінің өзгеруіне қарай әдет-ғұрыпы да өзгеріп отыратынын айтып кеткеніміз дұрыс. Әйткенмен, бұл процесс өте ақырын өтеді, өйткені ескі әдеттердің ұзақ та сірі болатыны белгілі. Халық әдет-ғұрпы негізнде өмірдің нақты жағдайына орай белгілі бір қимыл-әрекетті қажет ететін дұрыс ойдың жататыны да шындық. Ол қимыл-әрекеттер ақырындап 27 шыңдала түсіп, белгілі бір халықтың тұрмыс-тіршілігінде, мәдениетінде әдетке айналып, жазылмай, ешкімнің бекітуінсіз қоғамдағы жүріс-тұрыс ережесіне еніп кеткен. Бұл ережені бұзушылық адамдарды қорлап, олардың ашу-ызасын тудырады. (Мұндай бұзушылық, өз кезегінде, актерлердің пайдалануында бейнелік амалдары болмақ). Стилдік қимыл-әрекет, кейіпкерлердің жөн-жосық ережесін орындағанында көрініс береді. Кейіпкер тұрмысына қатысты стильдік қимыл-әрекетті орындау-образдың сыртқы сипатының негізі болатын, мінезінің дәл әсем сипатын танытатын белгілі бір жүріс-тұрысты тудырады. Оларда сипаттаусыз нағыз үйлесімділік шешімнің болуы мүмкін де емес. Пьесадағы қимыл-әрекеттер көне дәуірге, орта ғасырға жататын рөлдерді атқару-белгілі бір дәрежеде актерлерге тосындау (жат) стильдік тәжірибені меңгеруді талап етеді. Әйтсе де бұл дағдылардың қиындығын, яғни олардың тек жүріс-тұрыс аясында ғана көрінуін, олардың сахна жүріс-тұрысында негізгі мақсатқа ие болмауы керектігін айтып өту абзал. Егер бұл дағдыларды орындау үстінде актер бұл қимыл-қозғалыстардың техникасы жайлы ойлап тұрар болса, сахна өмірінің табиғи байланысын бұзып алады, мұның салдарынан әсерленушіліктің де тумайтыны шындық. Сондықтан стильдік қимыләрекеттер техникасын алдын-ала меңгеру қажет. Сонда барып ол өз өзінен, еріктен тыс актерге рөлдің жағдайына қарай қимыл-әрекет жасауына септігін тигізеді. Бұл даярлықта рөлде жұмыс істеуде-әдеттенбеген стильдік қимыләрекетті орындаудың талап ететін бірден бір шешімді жолы болмақ. Сонымен бірге, ескі қоғамдағы қабылданған қимыл-әрекеттердің, жөн-жосықтордың барлығын бүгінгі заманғы спектакльдерге араластыруға болмайтындығын ескерген жөн. Бұл мәселенің өлшемі-қазіргі заманның, режиссер мен актердің сезімтал сахналық-көркемдік эстетикалық талғамының жоғарыболғаны дұрыс. Бәрі де көркем образды жасау заңына ғана бағынуы қажет. Стильдік қимыл-әрекеттерді меңгерген актер әсем сипаттамаға қатысты іс-қимылдарды жеңіл атқарады. Рөлінің әсемдігі барынша айқын және алуан түрде болады. Актер мен режиссерге «қызық» қимыл-әрекеттерді ойлап табудың қажеті шамалы, өйткені ол қимыл-әрекеттер халықтардың өмірлік тәжірибелерінде бүге-шігесіне дейін жасалған. Оларды тек тани білсе, қолдана білсе, шынайы тарих-ойлап шығарушылықтан әлде қайда қызықты болары анық.