Стратегиялық тәуекелдер

Дәріс-11.  Стратегиялық тәуекелдер

Стратегиялық менеджмент – бұл басқару саласының бірі, оның негізгі міндеті ұйымды дамытудың жалпы бағытын құру, сондай-ақ оны жүзеге асыру үшін бағдарламаларды дайындау және орындау  кезінде.  Страте- гия – ұзақ мерзімді бәсекелік артықшылықты ұйымдастыруды қамта- масыз етуге бағытталған перспективалық шаралар жүйесі. Стратегияны әзірлеу кезінде ұйымның дамуының оңтайлы бағытын таңдау қажет. Бастапқыда стратегия ресурстар мен үлкен көлемдегі тауарларды басқару деп түсінілді. Бірақ 1970 жылдардың ортасында. жетекші батыс елдері артық дәуірге жетті, сондықтан ұзақ мерзімді бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізуге бағытталған стратегия пайда болды.

Осылайша, тәуекелдерді басқару стратегиясының негізгі мақсаты тәуекелдерді басқару саласында айтарлықтай бәсекелестік артықшы- лықтарға қол жеткізу болып табылады.

Тәуекелдерді басқару тұрғысынан бәсекелестік артықшылық дегеніміз ұйымның бәсекелестеріне қатысты тәуекел жағдайындағы неғұрлым тиімді позициясы деп түсініледі. Бұл артықшылықты екі негізгі нұсқада көрсетуге болады. Бірінші нұсқа – тәуекелдердің  ықтималдылығын  азайту және сәйкесінше ықтимал шығындардың  деңгейін  азайту.  Екін- ші – тәуекел жағдайында алынған әлеуетті артықшылықтарды барынша көбейту арқылы. Басқаша айтқанда, шығындар мөлшері неғұрлым  аз болса және тәуекел жағдайында пайда болатын табыс деңгейі жоғары болса, бәсекелестермен салыстырғанда ұйымның нарықтағы позициясы тиімдірек және тұрақты болады.

Тәуекелдерді басқару стратегиясының бір бөлігі ретінде ұйым жаңа нарықты игеру, жаңа өнімдерді шығару процесінде үлкен мәнге ие тәуекелдерді басқарудың тиімді әдісі арқылы ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізе алады өндіріс пен өнімді жылжытудың дәстүрлі емес әдістерін енгізу.

Стратегиялық тәуекелдерді басқару міндеттеріне мыналар кіреді:

1. ұйымның қызметін айқындау (осы саладағы тәуекелдер деңгейін бағалауды қоса) және оның негізгі даму бағыттарын қалыптастыру;
2. тәуекелдерді басқару стратегиясын (стратегиялық жоспар) әзірлеу;
3. стратегиялық жоспарды іске асыру;
4. тәуекелдерді басқару жөніндегі қызмет нәтижелерін бағалау және стратегиялық жоспарға және оны іске асыру әдістеріне түзетулер енгізу.

Тәуекелдерді басқару стратегиясын таңдау процесі келесі негізгі кезеңдерді қамтиды:

1. ағымдағы стратегияны түсіну;
2. өнімді талдау;
3. ұйымның стратегиясын таңдау;
4. таңдалған стратегияны бағалау.

Қазіргі стратегияны түсіну өте маңызды, өйткені сіз ұйымның жай- күйі және оның қандай стратегияларды жүзеге асыратындығы туралы нақты түсініксіз болашақ туралы шешім қабылдай алмайсыз.

Сыртқы факторлар: ұйымдастыру аясы және өнімнің әртүрлілік дәрежесі; ұйымды әртараптандыру; ұйымның жақында сатып алыну- ының және оның меншіктің бір бөлігін сатудың жалпы сипаты мен сипаты; соңғы кезеңдегі ұйымның құрылымы мен бағыты; жақында оған бағытталған мүмкіндіктер; сыртқы қатерлерге қатынасы.

Ішкі факторлар: ұйымның мақсаттары; ресурстарды бөлу крите- рийлері және өндірілетін өнімге инвестициялардың қазіргі құрылымы; менеджменттің, қаржылық саясаттың қаржылық тәуекеліне қатынасы; зерттеулер мен әзірлемелер саласындағы күш-жігердің шоғырлану дең- гейі мен дәрежесі; жеке функционалды бағыттардың стратегиясы.

Өнімді талдау бизнестің жекелеген бөліктері бір-бірімен байланысты екендігі туралы нақты түсінік беретін басқарудың негізгі стратегиялық құралдарының бірі болып табылады. Өнім портфелін талдай отырып, тәуекел, ақша ағымы, ұйымдық жүйенің кейбір элементтерін жаңарту  және жою сияқты маңызды бизнес факторлары теңдестірілуі мүмкін. Өнімді талдау процедурасы алты негізгі кезеңнен тұрады:

1. Өнімді талдау үшін ұйымдағы деңгейлерді таңдау. Жеке өнім деңгейінде басталып, ұйымның жоғарғы деңгейінде аяқталуы ке- рек өнімді талдау деңгейінің реттілігін анықтау қажет.
2. Өнімдерді талдау кезінде оларды қолдану үшін бизнес-стратегиялық бірліктер (SEB) деп аталатын талдау бөлімдерін бекіту.
3. Өнімді талдау матрицаларының параметрлерін анықтау қажетті ақпаратты жинауға қатысты нақтылыққа ие болу үшін, сондай-ақ талдау жүргізілетін айнымалыларды таңдау үшін жүзеге асырылады.
4. Ұйымның әлеуетін келесі айнымалыларды өлшеу: нарық үлесі, нарық үлесінің өсуі, жетекші брендке қатысты нарық үлесі, сапа көшбасшылығы немесе басқа сипаттамалары.
5. Төрт маңызды бағыт бар мәліметтерді жинау және талдау: саланың жағымды және жағымсыз  жақтарының  болуы,  тәуекелдің  сипа- ты мен дәрежесі тұрғысынан саланың тартымдылығы; ұйымның бәсекелестік позициясы; мүмкіндіктер мен қауіптер; бәсекелестік

әлеуеті бар ұйым тұрғысынан қарастырылатын кадрлық ресурстар мен біліктілік.

1. Өнімнің қазіргі жай-күйі туралы талдау жасау, оның негізінде бас- шылық ұйымның болашақ жай-күйі туралы болжам жасай алады.

Талдау өнімнің жаңа күйге өтуі ұйымның мақсаттарына жетуге әкеле- тінін түсіну үшін жүргізіледі. Ол үшін келесі сұрақтарға жауаптар алу керек: өнім жеткілікті мөлшерде элементтерді қоса ма; экономикадағы теріс үрдістер туындаған жағдайда өнімдердің жоғары осалдығы.