70-80 жылдардың Қазақстан эканомикасы

Тотаритарлық жүйе оның өмір сүріп отырған эканомикалық құрылымының шеңберінен шығуына жол бермей, салдарынан 70-жылдардың басында эканомикалық реформаның қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруға бағытталған бастапқы идеялары бұрмаланды. Көптеген кәсіпорындар пайда табудың қызығына беріліп, неғұрлым оңай жолға - өз өнімдерінің бағасын қолдан жоғарылату жолына түсті. Бағаның өсу есебінен алынған пайда, жалқыны көбейтуге мүмкіндік берді, оның өсуі еңбек, өнімділігінің өсуін басып озды, мүның өзі 70- жылдардың басында-ақ инфляциялық процессордың басталуына себебші болды, бұл Қазақстанның экономикасының дамуына теріс ықпал жасады. Реформаның сәтсіздікке ұшырауының негізгі себебі саяси саласындағы демократиялардыру процесінің тежелуі болды. 70-жылдар басында реформаны жүргізу тоқталды, сол жылдары әлә де шаруашылықты жүргізу, жоспарлау мен ынталандыру механизмдерін жақсартуға әлденеше рет талпыныс жасалғаны мен мұның өзі нәтиже бермеді. Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру қолдан келмеді. Теріс құбылыстар көбейе берді, қор қайтымы төмендеді, жаңа өндірістік қуаттар шабан игерілді, эканомикалық қызметтің ысырапшылық сипаты күшейді.  1970ж. Қоғамдық өніміні жалпы құрылымында оның үлесі 40 проц болды. Эканомикалық потенциалдың өсуі халық шаруашылық айналымына шикізат және отын энергетикалық ресурстарды тарту есебінен жүзеге асырылады. 80-жылдардың басында республика өнеркәсібінде кен шығаратын салалардың үлесі орта есеппен алғанда елдегімен салыстырғанда 1,7 есе жоғары еді. Республика өнеркәсібінің жартысына жуығы одақтық министрліктің қарамағында болды. Одақтық ведмоствалар республикадан шикізат ресурстарын сорып алып, аса зор пайда таба отырып, республика бюджетіне инфрақұрылымды дамытуға қаржы жұмсамады. Одақтық министрліктер жалпы өнім көрсеткіштері мен пайдаға құныға отырып, республиканың әлеуметтік инфрақұрылымын дамыту, ұлттық жұмысшы кадрлары даярлау, қоршаған ортаны қорғау мүдделерін аяққа басты. 70-80 жж алып кәсіпорындар түріндегі шикізат салаларын дамытуға бағыт ұстау өнеркәсіптің өңдейтін және қайта өңдейтін өндірістің өсу қарқыны төмен болуына , халық тұтынатын тауарлар, тамақ және жеңіл өнеркәсіп өндірісінің дамуы жеткіліксіз болуына әкеп соқтырды. Директивалық жоспарлау және монополис-ведомостволардың мүдделері салдарынан республиканың орны толмас ресурстары талам таражға салыныпе, тасып әкетіліп жатты. Шығарылған шикізат пен қуаттардың пайдалану тиімділігі төмен болды. Республиканың жағдайы халықтың тұрмыс дәрежесімен , оның КСР Одағындағы егемен құқықтарының толықтығы мен және нақтылығымен , рухани мәдениетінің дамуымен емес , жұмсалған күрделі қаржының сомасымен, шығарылған руданың, көмірдің, мұнайдың және басқалардың тоннасымен бейнеленді.

...