Әлсiз кышкыл мен косарланfан негiздiн немесе әлсiз негiзбен косарланfан кышкылдын ерiтiндiлерi

ӘЛСІЗ ҚЫШҚЫЛ МЕН ҚОСАРЛАНҒАН НЕГІЗДІҢ НЕМЕСЕ ӘЛСІЗ НЕГІЗБЕН ҚОСАРЛАНҒАН ҚЫШҚЫЛДЫҢ ЕРІТІНДІЛЕРІ

Буферлі ерітінділер

Сұйылтқанда, қышқыл немесе сілті қосқанда рН–ы өзгермейтiн ертiндiлер буферлi ерітінділер деп аталады. Буферлiк ерітіндінің құрамында протонның доноры және протонның акцепторы болады. Протолиттік теориясы тұрғысынан буферлі ерітінділер – ілеспелі қышқыл мен негізден тұратын қоспалар.

Құрамына байланысты буферлi ерітінділер қышқылдық, негiздiк және амфолиттiк болып бөлiнедi.

Қышқылдық буферлi ерітінді донор болып есептелетiн әлсiз қышқылдан және акцептордың ролiн атқаратын анионы бар осы қышқылдың тұзынан тұрады. Мысалы, ацетатты, формиатты, бикарбонатты, карбонатты, фосфатты буферлік жүйелер:

1. CH3COOH+CH3COONa ацетатты буферліерітінді (pH =4,7)

әлсіз қышқыл тұз

1. НСООН + НСООNa формиатты буферлі ерітінді (pH = 3,7)

әлсіз қышқыл тұз

1. Н2СO3 + NaHСO3 бикарбонатты буферлі ерітінді

әлсіз қышқыл тұз

Қышқылдық буферлі ерітіндікөпнегізді қышқылдардың екі тұздың қоспасымен түзілуі де мүмкін. Бұл жағдайда тұздардың бірінің қышқылдық қалдығы әлсіз қышқылдың, ал екінші тұздың қышқылдық қалдығы– ілеспелі негіздің рөлін атқарады.

Мұндай жүйелердің мысалы:

1. Na2HPO4 + NaH2PO4 фосфатты буферлі ерітінді (pH 6,8)

ілеспелі негіз әлсіз қышқыл

1. Na2СO3 + NaHСO3 карбонатты буферлі ерітінді

ілеспелі негіз әлсіз қышқыл

Брендстед - Лоури теориясы тұрғысынан әлсіз қышқыл мен оның ілеспелі негізінің қоспасы қышқыл буферлі ерітінділер болып табылады. Әлсіз қышқыл тұздарының диссоциациялануы нәтижесінде пайда болған аниондар ілеспелі негіз болып табылады. Осыған байланысты буферлі ерітінділердің құрамын басқаша жазуға болады:

1. CH3COOH        |        CH3COO-ацетатты буферлі ерітінді

әлсіз                         ілеспелі

қышқыл                 негіз

1. Н2СO3        |        HСO3-бикарбонатты буферлі ерітінді

        әлсіз                        ілеспелі

қышқыл                 негіз

Негіздік буферлі(сілтілік ортада)ерітінді әлсіз негізден (акцептор) және осы негiздiң катионы (донор) бар тұздан тұрады. Мысалы, аммиакты, этиламинді буферлік ерітінділер:

1. NH4OH + NH4Clаммиакты буферлі ерітінді (рН 9,8)

әлсіз        негіз тұз

1. C2H5–NH2 + C2H5NH3Cl этиламинді буферлі ерітінді.

        әлсіз негіз         тұз

Брендтер-Лоури теориясы тұрғысынан негізгі буферлі ерітіндіәлсіз қышқыл және оның ілеспелі негізінен тұратын қоспа. Бұл жағдайда тұздың диссоциациялануы нәтижесінде пайда болған катион қышқыл болып табылады:

1. NH4+                |        NH3аммиакты буферлі ерітінді (рН 9,8)

        әлсіз                        ілеспелі

қышқыл                 негіз

1. C2H5–NH3+                |C2H5NH2этиламинді буферлі ерітінді

        әлсіз                        ілеспелі

қышқыл                 негіз

Құрамында әлсіз қышқылдық (СООН-топтар), негіздік (NH2-топтар) қасиет көрсететін функциональдық топтары барорганикалық заттардың ерітінділеріде белгілі бір буферлі әсерге ие болады.

Табиғатына байланысты осы қосылыстар амфолиттерболып табылады.

Амфолиттік буферлi ерітінді әрi донордың, әрi акцептордың ролiн атқаратын амфотерлiк қосылыстан тұрады. Мысалы, оларға амин қышқылдары, ақуыздар, пептидтер жатады.