Кешенді қосылыстар немесе координациялық қосылыстар

             Реферат

Кешенді қосылыстар немесе координациялық қосылыстар — жай химиялық қосылыстардың әрекеттесуі нәтижесінде түзілетін құрамы күрделі химиялық қосылыстар.

[pic 1]

Цисплатин - кешенді қосылыс
Pt - кешентүзуші

Кешенді қосылыстарға кристаллогидраттар CuSO4·5H2O, аммиактар CaSO4·4NH3, ашутас KAl(SO4)2·12H2O, т.б. күрделі қосылыстар жатады. Кешенді қосылыстарда орталық орын алып тұрған ион немесе атом кешентүзуші деп, ал оның айналасына жиналған, яғни координацияланған иондарды немесе молекулаларды  лигандалар деп атайды. Кешен түзушінің айналасына координациаланған лигандалардың жалпы саны оның координациялық саны деп аталады. Кешентүзуші ион және лиганд ішкі сфераны құрайды, оны кешенді ион немесе кешен деп атайды. Координациялық сан немесе валенттілік ол орталық кешентүзуші ионнның айналасына координацияланатын лигандтар саны. Кешенді ионның заряды сыртқы иондар зарядының қосындысына тең, бірақ мәні кері болады. Кешен түзушінің зарядын табу үшін Кешенді қосылыстардың құрамына кіретін басқа иондардың барлығының зарядының алгебралық қосындысын шығарып, оған теріс мән қояды. Негізгі кешен түзушілерге хим. элементтердің периодтық жүйесінің қосымша топшаларында орналасқан d-элементтері жатады. Маңызды лигандтарға жататын полюсті молекулалар: H2O, NH3, CO, NO, NH2OH, т.б., аниондар: F, Cl-, Br-, Қ-, O2-, OH-, CN-, т.б. Егер қосылыстағы кешен ионының заряды оң болса, сыртқы сферада аниондар орналасады, ал кешен ионының заряды теріс болса, сыртқы сферада катиондар орналасады.

Кешенді қосылыстардың атауы кейбір электрбейтарап молекулалардың – лигандалардың қалыптасқан аты бойынша аталады, мысалы: H2O – аква, NH3 – амин, NO – нитрозил, т.б. Егер лигандалардың саны бірнешеу болса, олардың санын грекше көрсетеді: 2 – ди, 3 – три, т.б. Кешенді қосылыстар су ерітіндісінде диссоциацияланады. Кешенді қосылыстар химиялық талдауда, сирек кездесетін маңызды металдарды бөліп алуда, тазартуда т.б. қолданылады. Кешенді қосылыстардың өсімдіктер мен жануарлар организміндегі биологиялық зат алмасу процестеріндегі маңызы зор.  Кешенді қосылыстар (латынша комплекс - біріктіру, белдеу) немесе координациялық қосылыстар (лат. Co - «бірге» және ordinatio - «ретке келтіру») - бұл белгілі бір ионға (немесе атомға) қосылу нәтижесінде пайда болатын қосылыстар (бейтарап молекулалар немесе иондар). ), комплекс түзуші деп аталады, бейтарап молекулалар немесе лигандтар деп аталатын басқа иондар. Комплексті қосылыстар теориясын (координациялық теория) 1893 жылы А.Вернер ұсынған. Сулы ерітіндідегі сыртқы сферасы бар күрделі қосылыстар күрделі диссоциацияланатын катионға немесе анионға толығымен диссоциацияланады. Сыртқы сферасы жоқ күрделі қосылыстар суда ерімейді (мысалы, металл карбонилдері).  Кешенді қосылыстар әр түрлі және көп.                                                                                                                                                                                  

                                    Маңызды терминдар

Кешенді қосылыс - құрамында күрделі бөлшектер бар химиялық зат. Қазіргі уақытта «күрделі бөлшек» ұғымының қатаң анықтамасы жоқ. Әдетте келесі анықтама қолданылады.

Күрделі бөлшек, координациялық бөлшек дегеніміз - басқа қарапайым бөлшектерден түзілген, сонымен қатар тәуелсіз өмір сүруге қабілетті кристалда немесе ерітіндіде тәуелсіз тіршілік етуге қабілетті күрделі бөлшек. Кейде күрделі бөлшектерді байланыстың барлығын немесе бір бөлігін донор-акцепторлық механизм құрайтын күрделі химиялық бөлшектер деп атайды.