Гетероциклды қосылыстар.Алты мүшелі гетероциклдер. Бірнеше гетероатомдары бар алты мүшелі гетероциклдер

Алты мүшелі гетероциклдер

[pic 1][pic 2][pic 3][pic 4][pic 5][pic 6][pic 7]

Бір гетероатомы бар алты мүшелі гетероциклдер

Бірнеше гетероатомдары бар алты мүшелі гетероциклдер

Өкілдері

Мұндай гетероциклдердің маңызды өкілі — пиридин. Пиридинді бip СН топшасын азот атомымен алмастырған бензол деп қарауға болады:

[pic 8]

Сақинасында eкі азот атомы  бар гетероциклді қосылыстарды диазиндер деп атайды: Диазиндердің  ішінде ең  маңыздысы  пиримидин және оның туындылары.

[pic 9]

Номенклатурасы

IUPAC ұсынған Widman Ganch жүйесіне сәйкес пиридиннің жүйелі атауы-азин . Алайда, гетероциклдер номенклатурасы саласында тарихи кең таралған тривиалды атаулар жиі қолданылады, сондықтан жүйелі белгілеу лингвистикалық қолдануда немесе арнайы әдебиетте жалпы қабылданбайды.

IUPAC ұсынған Widman Ganch жүйесіне сәйкес пиридиннің жүйелі атауы- миазин. Пиримидиндердің номенклатурасы қарапайым. Алайда, басқа гетероциклді қосылыстар сияқты, таутомерлі гидроксил топтары қиындық тудырады, өйткені олар негізінен циклдік амид түрінде болады . Мысалы, 2-гидроксипиримидинді 2-пиримидон деп атаған дұрыс. Әр түрлі пиримидиндердің тривиальды атаулары бар.

Физикалық қасиеттері

Пиридин-жағымсыз иісі бар түссіз сұйықтық, Тқайнау= 1150С. суда және органикалық сұйықтықтарда жақсы ериді. Улы.

Пиримидин-суда жақсы еритін төмен балқитын кристалды зат,Тбалқу= 22,50 C, Тқайнау = 1240c.

Алыну жолдары

1.Зертханада  пиридинді гидроциан қышқылы мен ацетиленнен синтездеуге болады.

[pic 10]

2. Пиридин ацетиленнің цианидпен қоспасын ыстық түтіктер арқылы 2:1 молярлық қатынасында өткізу арқылы алынады.

[pic 11]

3. Акролеиннің аммиакпен конденсациялануынан (3 — метилпиридин (р-пиколин) алынады:

[pic 12]

4.Пиридин негіздерін қаныққан альдегидтерден де алуға болады. Мысалы, сірке альдегиді аммоний ацетатының қатысуында аммиакпен әрекеттесіп, 2- метил-5-этилпиридин түзеді:

[pic 13]

5.Ауыстырылған пиридиндердің іс жүзінде маңызды синтезі диен көмірсутегі мен нитрилдің қоспасын 400 ° C температурада қыздыруға негізделген

[pic 14]

1. Пиримидин галогенделген пиримидин туындыларын қалпына келтіру арқылы алынады. Немесе барбитур қышқылын фосфор хлороксидімен  арқылы алынған пиримидиннің 2,4,6-трихлорынан.

[pic 15]

2. Ацетофенон формамидті конъюгаттардың активтенуі 4-арилпиримидиндерді синтездеуге мүмкіндік береді.

[pic 16]

3. Циан қышқылы туындыларының N-винил/ариламидтермен тікелей конденсациясы тиісті С4-гетероатомды алмастырылған пиримидиндерді береді.

[pic 17]

Химиялық қасиеттері

1.Пиридин негіз болып табылады және қышқы қатысында протонизацияланады:

[pic 18] 

2. Пиридин күкірт (VI)  оксидімен әрекеттесіп  пиридин сульфотриоксидін түзеді:

[pic 19]

3.Кез-келген үшінші амин сияқты пиридин сутегі асқынымен немесе қышқылдармен тотығады:[pic 20]

4. Пиридин үшін нуклеофильді алмасу реакциясы өте маңызды. Пиридинді натрий амидімен қыздырғанда 2-аминопиридин түзіледі:

[pic 21]

5. Пиридиннің сілтімен әрекеттесуі екі таутомерлі формада a-аминопиридин сияқты 2-гидрокси пиридиннің пайда болуына әкеледі:

[pic 22]

6. Пиридин, бензол сақинасы сияқты, тотығуға төзімді.Пиколин калий перманганатымен пиридинкарбонға тотығады

[pic 23]

Никотинді никотин қышқылына тотықтыруға болады:

[pic 24]

1. Нуклеофильді алмасу оңай жүреді. Пиримидин сақинасында алмастырғыш болған кезде жақсы реакция жүреді.

[pic 25]

2. Галогендеу реакциясында бір электрондонорлы топшаның болуы да жеткілікті. Мысалы, 2-аминпиримидин хлорлану және бромдану реакциясына түседі:

[pic 26]

3. 2-амин-4-оксипиримидинді күкірт қышқылының кдтысуында нитрлегенде, 2-амин-4-окси-5-нитропиримидин түзіледі:

[pic 27]

4.Пиримидин негізінде сульфодиазин дәрілік препараты алынды

[pic 28]

Қолданылуы

Бояғыштар, дәрілік заттар, инсектицидтер синтезінде, аналитикалық химияда көптеген органикалық және кейбір бейорганикалық заттардың еріткіші ретінде қолданылады.

[pic 29] [pic 30]

Элементтерді бөлуге арналған реагенттер, оптикалық ағартқыштар (2,5-тиофендикарбон қышқылы негізінде), физиологиялық белсенді қосылыстар ретінде қолданылады. Пиримидиннің  көптеген туындылары - дәрі-дәрмектер өндірісінде қолданылады.

[pic 31] [pic 32]