Құрамында ащы заттары бар дәрілік өсімдік шикізаты мен өсімдіктерін талдау, медициналық қолданылуы

Білім беру бағдарламасы: 6В07201 – Фармацевтикалық өндіріс технологиясы

Кафедра: Ботаника курсымен фармакогнозия

Практикалық сабақтарға арналған

әдістемелік ұсыныстар

 Тақырып №10:  Құрамында ащы заттары бар дәрілік өсімдік шикізаты мен өсімдіктерін талдау, медициналық қолданылуы.

Курс: 4

Пән: Табиғи қосылыстардың химиясы және технологиясы

Алматы, 2024

I. Тақырып №10: Құрамында ащы заттары бар дәрілік өсімдік шикізаты мен өсімдіктерін талдау, медициналық қолданылуы.

II. Мақсаты құрамында ащы заттары бар дәрілік өсімдік препараттарының химиясы мен технологиясын зерттеу.

III. Оқыту міндеттері

- Ащы заттарыдың жалпы сипаттамасымен, физика-химиялық қасиеттері, жіктелуімен, бөліп алу және тазарту әдістерімен танысу;

- ҚР МФ талаптарына сәйкес дәрілік өсімдік препараттарына талдау жүргізу;

- Дәрілік өсімдік препараттарында ащы заттарға сапалық және сандық талдауын жүргізу;

- ҚР МФ талаптарына сәйкес ДӨП сапасы бойынша нормативтік құжаттаманы әзірлеуді жүргізу.

Ақпараттық-дидактикалық блок:

Ащы (Amara) - тәбетті қоздыратын және ас қорытуды жақсартатын өткір ащы дәмі бар әртүрлі химиялық сипаттағы табиғи қосылыстар.

Сенсорлық қабылдау негізінде ащы таза ащы, хош иісті ащы, дәмдеуіштерге жіктеледі (кесте. 11.1).

Құрамында хош иісті ащылар бар ДӨШ "эфир майлары" тақырыбында зерттеледі. Классикалық ащы - Amara tonica-негізінен иридоидтармен немесе монотерпен гликозидтерімен ұсынылған.

Иридоидтар-изопреноидтар тобы (C10), олардың құрамында ішінара гидрленген циклопентанпиран жүйесі бар. ДӨШ кейбір түрлерін көрсететін иридоидтардың жіктелуі суретте 11.1. көрсетілген.

[pic 2]

Физика-химиялық қасиеттері. Иридоидтар-түссіз сұйық немесе кристалды (кейде аморфты) заттар, көбінесе суда және төменгі спирттерде оңай ериді. Дегенмен, суда еруі қиын және этилацетатта біршама жақсы иридоидтар бар.

Иридоидтар көбінесе ащы дәмге ие және өзіне тән қасиетке ие: қышқыл ортада немесе ферменттердің әсерінен ауа оттегінің қатысуымен олар көк немесе көк-күлгін түсті ерітінділер түзеді, содан кейін күлгін-қара тұнба түседі.

Құрамында иридоидты гликозидтер бар өсімдіктер кептіру процесінде қара пигментацияға ие болады. Бұл оңай тотығатын, полимерленетін және қара қоңыр пигменттерге ауысатын агликондарға ферментативті ыдырау нәтижесінде пайда болады.

Бөліп алу. Иридоидтарды оқшаулаудың әмбебап әдісі жоқ.

Бұл қосылыстардың гидрофильді қасиеттерін ескере отырып, олар ұсақталған өсімдік материалынан төмен спирттермен және су-алкоголь ерітінділерімен алынады. Иридоидтарды оқшаулаудың келесі схемасын ұсынуға болады. Метанолдың 50% ерітіндісі экстрагент ретінде ұсақталған шикізаттың ілмегіне құйылады. Органикалық қышқылдарды кетіру үшін сілтілі орта жасалады, ол үшін ерітіндіге араластыру кезінде кальций бикарбонаты қосылады. Иридоидтарды алу қыздыру кезінде жүзеге асырылады. Экстракция липофильді заттардан тазарту үшін мұнай эфирінің бөліктерімен өңделетін су қалдығына дейін вакууммен қалыңдатылады. Сулы ерітінді фенолдық қосылыстарды кетіру үшін алюминий оксиді бар баған арқылы өткізіледі. Су сүзгісі кептіріледі, тұнба этанолда ериді, оған полисахаридтерді, сапониндерді және басқа қосылыстарды тұндыру үшін ацетон құйылады. Тұнба сүзіледі; фильтрат вакуумда шоғырланған және иридоидтарды тұндыру үшін төмен температурада қалдырылған.