Құрамында алкалоидтары бар дәрілік өсімдік шикізаттарын талдау

№7 Сабақ

         Тақырыбы: Құрамында алкалоидтары бар дәрілік өсімдік шикізаттарын     талдау (изохинолин, индол және пурин туындылары және стероидты, дитерпенді алкалоидтар).

       Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Алкалоидтардың жіктелуі

Алкалоидтарды академик А.П. Орехов жасаған алкалоидтар жіктеуін пайдаланып келтіреміз.

1. Ациклды алкалоидтар және бүйір тізбегіндегі азоты бар алкалоидтар;

2. пирролидинді және пирролизидинді алкалоидтар;

3. пиридинді және пиперидинді алкалоидтар;

4. конденсирленген пирролидинді және пиперидинді сақинасы бар алкалоидтар;

5. хинолизидинді алкалоидтар;

6. хинолинді алкалоидтар;

7. изохинолинді алкалоидтар;

8. индолды алкалоидтар;

9. хиназолинді алкалдоидтар;

10. пуринді алкалоидтар;

11. дитерпенді алкалоидтар;

12. стериодты алкалоидтар (және гликоалкалоидтар).

1. Алкалоидтардың физика - химиялық қасиеттері.

Көптеген алкалоидтар таза күйінде қатты қиыршықты заттар. Олар әдетте түссіз болады, бірақ кейде боялған болуы да мүмкін (берберин алкалоиды сары түсті) иіссіз, ащы дәмді, оптикалық белсенді.

Алкалоидтардың аздаған түрлері (негізінен оттексіз қосылыстар) күшті ұнамсыз иісі бар сұйықтықтар (никотин, кониин және т.б.) су буымен айдалады. Дегенмен, кейбір қиыршық оттекті алкалоидтар да (эфедрин) су буымен айдалатыны белгілі.

1. Алкалоидтарды шикізаттан бөліп алу схемасы немесе әдісі

Дәрілік өсімдік шикізатынан алкалоидтарды  тұз түрінде бөліп алу жолдары

Диаметрі 2 мм болатын елеуіш арқылы өткізілген және ұнтақталған 1,0 г шикізатты шлифі бар колбаға салады , 25 мл 1 % хлорсутек қышқылын құяды және араластыра отырып 30 минут су моншасында қыздырады . Салқындатылған бөліндіні сүзеді және сапалық реакция жүргізуге қолданады .

1. Алкалоидтың сапалық реакциялары

Алкалоидтардың дәрілік өсімдік шикізатында бар екендігін дәлелдеу үшін жалпы тұнбаға   түсу реакцияларын ауыр металдар иодидтерімен, кремневольфраммен, фосфорлывольфраммен, пикрин қышқылдарымен және басқа да алкалоидтармен тұнбаға түсетін реактивтермен реакцияларды пайдаланады. Жеке алкалоидтарға спецификалық реакциялар олардың химиялық құрылысы мен молекуласында функционалдық топқа байланысты.

1. Алкалоиды бар шикізатты сақтау , жинау, кептіру жолдары

Шикізатты жинау вегетациялық кезеңдерде, оларда алкалоидтардың ең көп мөлшері жиналған кезде жүзеге асырылады. Дайындау кезінде Шикізаттың әр түріне арналған нұсқаулықтардың барлық нұсқауларын орындау қажет.

Құрамында алкалоидтар бар шикізат улы, сондықтан жинау кезінде сақтық шараларын сақтау керек: көзге және ауызға тигізбеңіз, қолғаппен жұмыс жасаңыз. Шикізатты ұнтақтау кезінде шырышты қабықтарды қатты тітіркенуді тудыратын "шаңнан" қорғау керек (респираторда жұмыс істеу керек немесе дәке таңғышын кию керек).

Жиналған шикізатты басқа шикізат түрлерінен бөлек жинағаннан кейін дереу кептіру керек. Құрамында алкалоидтар бар шикізатты кептіру ауа (көлеңкеде немесе күнде) немесе жылу болуы мүмкін. Бірақ кептіргіштерді, әсіресе алкалоидтары оңай ыдырайтын (тотығатын немесе басқа өзгерістерге ұшырайтын) шикізат үшін жасанды кептіру жақсы. Тропан алкалоидтары бар шикізат тез және 40-45°C температурада кептіріледі; пирролизидин алкалоидтары бар шикізат 50°C-тан аспайтын температурада кептіріледі.

Құрамында алкалоидтары бар МП сақтау кезінде ерекше назар аударуды қажет етеді. Шикізатты ылғалды бөлмелерде сақтау кезінде алкалоидтардың мөлшері азаяды. Сондықтан дәрілік заттарды сақтайтын орындар құрғақ және жақсы желдетілуі керек.

Құрамында алкалоидтары бар шикізатты басқа шикізаттардан бөлек сақтау; көпшілігі - «В» тізімі бойынша (күшті шикізат), кейбіреулері «А» тізімі бойынша (улы шикізат - чилибуха тұқымдары, аконит түйнектері, крокус құрттары).

Зертханалық оқуға арналған обьектілер (протокол): Сары глауциум.

1.Кестені толтыру.