Жерді қашықтықтан зондтау негіздері

№1 Дәріс. Жерді қашықтықтан зондтау негіздері

Жерді қашықтықтан зондтау (ЖҚЗ) – ғарыш кеңістігінен құрлық, мұхит және атмосфера элементтерінің өзіндік және шағылысқан сәулеленуін байқау мен өлшеу арқылы Жер беті мен қойнауы туралы ақпарат алу процесі.

Қашықтықтан зондтау ғарыштық аппараттары Жердің табиғи ресурстарын мониторингілеу, метеорология міндеттерін шешу үшін пайдаланылады, сондай-ақ ауыл шаруашылығында, геодезияда, картографияда, жер беті мен мұхит мониторингінде қолданылады.

Қазақстан Республикасының ЖҚЗ ғарыш жүйесі ғарыш спутниктері мен жүйелері арқылы алынатын ақпаратты талдау, ауыл шаруашылығы, қорғаныс және қауіпсіздік, төтенше жағдайларды (ТЖ) алдын алу, экология және табиғатты пайдалану, жерді пайдалану, геодезия, картография және жекелеген қалалар мен өңірлердің ғана емес, салалық экожүйелердің тіршілік әрекетінің басқа да бағыттары саласындағы қызметті жетілдіру және міндеттерді шешу үшін қамтамасыз етуге арналған.

ЖҚЗ отандық ғарыш жүйесі кеңістіктік айыру қабілеті жоғары "KazEOSat-1" (1 м) және "KazEOSat-2" (6,5 м) кеңістіктік айыру қабілеті орташа спутниктерден, сондай-ақ спутниктерді жерүсті басқару кешенінен және ЖҚЗ деректерін тұтынушыларға қабылдауға, өңдеуге және таратуға арналған жерүсті мақсатты кешеннен тұрады. Жүйені пайдалануды ғарыштық технологиялар бойынша жетекші еуропалық кәсіпорындарда тағылымдамадан өткен қазақстандық мамандар қамтамасыз етеді.

ЖҚЗ ғарыш жүйесі штаттық режимде алты жылдан астам уақытта жұмыс істейді және ЖҚЗ деректері бойынша тәуелсіз және жедел ақпарат алуға мүмкіндік береді.

Спутниктерден қоршаған ортаны қашықтықтан мониторингілеу мүмкіндіктерін зерттеу соңғы он жыл бойы көптеген елдердің ғылыми топтары мен ұйымдарымен белсенді түрде жүргізіледі. Қашықтықтан зондтау (ҚЗ) аспаптарының дамуы қоршаған ортаны жедел жаһандық бақылау мүмкіндіктерін кеңейтуге әкелді. Мемлекет экономикасының тиімді дамуын қамтамасыз ету үшін ғарыш техникасы мен технологияларын пайдаланудың маңызды бағыттарының бірі Жерді қашықтықтан зондтау (ЖҚЗ) болып табылады. Жерді қашықтықтан зондтау - бұл жерден келетін электромагниттік сәулеленуді тіркеу жолымен онымен тікелей байланыссыз жер беті (онда орналасқан объектілерді қоса алғанда) туралы ақпарат алу. Ғарыштық қашықтықтан зондтау жүйесін үнемі жетілдіру неғұрлым күрделі міндеттерді шешуге және алынған деректерді қолдану саласын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Жерді қашықтықтан зондтау деректерін пайдалану салалары:

 – ауыл шаруашылығы - ауыл шаруашылығы алқаптарын бақылау; топырақтану; ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін, дамуын бағалау; ауыл шаруашылығы дақылдарының ауруларын, бұзылу салдарын анықтау; ауыл шаруашылығы гидрологиясы және ауыл шаруашылығы әлеуетін талдау;

 – орман шаруашылығы - ормандарды картографиялау; орман екпелері мен басым тұқымдылардың типтерін анықтау; жалпы алаңды өлшеу және биомассаны сандық бағалау; орман материалдарының қорларын бағалау; ормандардың жойылуын бақылау; өрттерді және өзге де қауіптерді анықтау және оларды қадағалау; орман шаруашылығы;

- климатология және метеорология - парник әсерін тудыратын газдардың құрамын бақылау; жердің жалпы радиациялық балансын бақылау; тропосферада және атмосферада озонның құрамын мониторингілеу; бұлт жабынын бақылау; температураны өлшеу және теңіз бетін топографиялау; температураның тік бейінін өлшеу; метеорологиялық болжау;

- пайдалы қазбалар мен энергия тасығыштарды іздеу - шолу және өңірлік ауқымдағы геологиялық барлау міндеттері (линеаменттерді, жыртылған бұзушылықтарды, жарықшақтықты анықтау; құрылымдық-заттық кешендерді, ірі блоктарды және сопақ-сақиналы құрылымдарды карталау; шолу тектоникалық, неотектоникалық және мұнай-газогеологиялық аудандастыру); мұнайды, табиғи газды, көмірді іздеу; жел энергиясын, күн энергиясын пайдалану үшін қажетті қашықтықтан зондтау ақпаратын алу; гидроэлектрстанцияларын құру және пайдалану үшін қажетті ақпаратты алу.;