Тілдің грамматикалық құрылысы

Тілдің грамматикалық құрылысын зерттейтін сала бұл – грамматика. Ал грамматика гректің «грамматіка», «грамма» - әріп, жазу деген сөздерінен шыккан.

Сөздін сөйлемдегі колданылу зандылығын карастыратын ғылым ретінде грамматика тілдің грамматикалык күрылысын, яғни грамматикалық бірліктерді байланыстыратын және олардың аражігін ажырататын грамматикалык кұралдар мен амал-тәсілдердін сөз түлғасы, сөз күрамы, сөйлем күраудағы кызметін зерттейді. Сонымен катар сөздердін түрлену жүйесі мен грамматикалык мағыналары, олардың арасындагы байланыс пен карым-катынас, сөздердін түлгалану ерекшеліктері, бір-бірімен тіркесуі де грамматиканын зерттеу нысаны болып табылады.

Тілдің грамматикалык кұрылысы аса күрделі. Онын бұл касиеті тілдің грамматикалык кұрылысына негіз болатын тіл бірліктері, атап айтканда, дыбыс, сөз, сөз тіркесі және сөйлемдердің күрылысы мен кұрылымының әр кырынан жан-жакты зерттелуімен байланысты аныкталады. Осыған орай ғалым К. Аханов грамматиканың тарихи грамматика, сипаттама грамматика, салыстырмалы грамматика тәрізді түрлерін бөліп көрсетсе, ғалым Ә. Хасенов грамматиканы зерттеу материалдарының багыт-максатына карай сипаттамалы (синхрондык), тарихи (диахрониялык), туыстас тілдердің грамматикалык күрылысын салыстыра (салыстырмалы) және күрылысы жағынан бөлек-бөлек топка жататын тілдерді салгастыра (салгастырмалы) тексеретін грамматика деп топтастырады. Ғалым, сондай-ак грамматиканын формалды грамматика, нормативті грамматика, мектеп грамматикасы, академиялык грамматика тәрізді түрлерін де атап өтеді.

Грамматиканын бүл түрлерін бір-бірінен бөліп карауға болмайды. Олардың әркайсысының өзіндік зерттеу бағыты, максат-міндеттері болғанымен, бір-бірімен әрдайым тығыз карым-катынаста болып, бірін-бірі толыктырып, дамытып отырады.

Тілдің грамматикалық құрылысын тануда да, оның негізгі мәселелерін анықтауда да әрі таяныш, әрі нысана түтатын негізгі грамматикалық ұғымдар бар. Бұл ұғымдарды ажырайытпайынша тілдің грамматикалық құрылысынын сыр-сипатын түсіну де, анықтау да қиын болады.

Ендеше, осы аталған негізгі ұғымдарға грамматикалық мағына, грамматикалық форма, грамматикалық категория жатады.