Алтын Орда

Алтын Орда- Жошы улысынын орнына курылган

алгашкы ірі мемлекет. Алтай тауынан Дунайга дейінгі жерд: алып жаткан Орданын элемдік тарихтаны релі кандай?

Алтын Орда тарихы тереннен бастауды кажет етеді. Ойткені бул тек бір мемлекеттін тарихы гана емес, бул букіл элем тарихына катысы бар, улы озгерістер заманы, дейді Шокан

Уэлиханов атындагы Тарих жане этнология институты директорынын орынбасары, тарих гылымдарынын

кандидаты Эуезхан Шашаев.

200 жылга жуык, біртутас мемлекет ретінде емір

сурген Алтын Орда Шытыс Еуропанын кептеген

халыктарынын тарихында терен, із калдырды. Шынгыс хан империясынын кирандыларында пайда болган ол Дешті Кыпшак кеністігінде шешуші саяси фактор болып, Хазар каганаты кулаганнан кейін пайда болган орынды толтырды Шын мэнінде, Алтын Орда Улы Жібек жолынын солтустік тарманын игеруге умтылкан ерте орта асырлык кешпелі империялардын мурагері болды. Біздін тарих рылымында осы державага деген екі козкарас бурыннан калыптаскан ед Біреуі-Орданы тек кырып-жоюды коздеген катігез империя ретінде багалау болса; екінпісі-Шыгыс Еуропа тарихындань Орданын релін идеализациялау. Алтын Орда калаларында археологиялык зерттеулер басталганнан бері монгол билігі кешпенділердін жабайы ордасы емес екенін корсетті, Г.А.

Федоров-Давыдов енбектерінде, В.Л. Егоров, Ф. В. Баллод, А

Ю. Якубовский бул саяси курылымга негурлым байсалды

козкарасты растайды. Кобісі жогарыда келтірілген белгілі фактілерді талдай отырып, біз Улы даланын сонты кошипенд империясына эділетті бара беруге тырысамыз. Орда хандари улкен мемлекет курып, Улы Жібек жольнын едоур белігін оз билігіне біріктіре алды. Бул шыгыс-батыс жане Солтустік Онтустік (Еділ бойымен) дастурлі сауданын курт кетерілуінь себеп болды. Хандар сауда керуендерінін, кауіпсіздігіне кепілдік беріп, керуен-сарайлар курылысын камтамасыз етт Ургеніштен Сарайшыкка дейін Оралда бір-бірінен бір кундії

аракашыктыкта (шамамен 30 км) кудыктар мен керуен-

сарайлар тізбегі созылды. Ибн-Батут Ордаданы жолдардын тыныштыны туралы жаза отырып, керуеншілер урлыктан корыкпай, тунде малды жайылымна жібереді деп тан калады. Орда хандарынын белсенді кала курылысы саясаты мемлекеттін экономикалык дамуы ушін улкен манызга ие

болды: калалар тез арада коленер, сауда жэне мәдениет орталыктарына айналды. Кабыргалары жок далада оз

кварталдарын еркін жайып, саяхатшыларта толып, діни гимараттар мен базарлардын коптігімен, колемімен тан калдырды. Казіргі археологтарды бул калалар Еуропа астаналары білмеген абаттандыру денгейімен тан

калдырады. Орда калаларында керемет сумен жабдыктау

жуйесі болды: бассейндер, кудыктар, каналдар мен арыктар Керамикалык кубырлар аркылы су тіпті ванна белмелеріме: жабдыкталган сарайларга берілді. Рас, Орда калаларындань канализациямен жагдай жаксы болган жок, ал Орда бірнеши рет букіл Еуропа ушін "моров поветриясынын"