Құқық саласы ретінде Конституциялық құқықтың ұғымы, пәні және тәсілдері, оның ұлттық құқық жүйесінде алатын орны

СЕМИНАР 1

1. Құқық саласы ретінде Конституциялық құқықтың ұғымы, пәні және тәсілдері, оның ұлттық құқық жүйесінде алатын орны.

Конституциялық құқық-бұл құқықтық нормалардың жиынтығы, яғни адамдардың мінез-құлқының жалпыға бірдей міндетті ережелері, оларды сақтау қажет болған жағдайларда әртүрлі нысандарда мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану арқылы қамтамасыз етіледі. Конституциялық құқық ұғымы оның негізгі құқықтық нормаларында ашылады.

Сала нормаларымен реттелетін әлеуметтік қатынастар заң ғылымдарында оны тақырып деп атайды.

Басқа құқықтық салалармен салыстырғанда конституциялық құқық пәнінің маңызды ерекшеліктері бар. Олар барлық дерлік салаларда дамитын қатынастарды реттейді: саяси, экономикалық, әлеуметтік, рухани және т. б.

Конституциялық құқық пәнінің маңызды ерекшелігі-осы салада қамтылған өмірдің әртүрлі салаларындағы қоғамдық қатынастарды конституциялық-құқықтық реттеу әртүрлі көлемді мазмұнға ие.

Қоғамдық салалар тұрғысынан конституциялық құқық нормалары тек негіз қалаушы қатынастарды реттейді. Оларды реттеуді құқықтың басқа салалары толық көлемде жүзеге асырады. Сонымен, экономикалық салада конституциялық құқықтың мәні тек экономиканың негізгі принциптерін, ұғымдары мен принциптерін сипаттайтын қатынастар болып табылады. Жалпы алғанда, экономикалық қатынастарды құқықтық реттеу азаматтық, кәсіпкерлік, қаржылық және басқа да бірқатар құқық салаларында жүзеге асырылады.

Қоғам өмірінің басқа салаларында конституциялық құқықтың мәні қоғамдық қатынастардың неғұрлым кең немесе бүкіл кешенін қамтиды. Оларға мемлекеттің, мемлекеттік органдардың, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің құрылысына байланысты қатынастар жатады. Яғни, бұл құқықтық реттеу арқылы біртұтас әлеуметтік жүйе ретінде қоғамның тұтастығын, пайдалылығын, басқарылуын қамтамасыз ететін салалар.

Осылайша, конституциялық құқықтың мәні құқықтық әсерге жататын әлеуметтік байланыстардың күрделі жүйесінің негізін құратын негізгі, іргелі қатынастар болып табылады. Бұл негізгі қатынастар саяси, экономикалық және әлеуметтік құрылымның жалпы принциптеріне негізделген ұйымдасқан және жұмыс істейтін құрылым ретінде қоғамның тұтастығын, оның бірлігін қалыптастыратын жүйе болып табылады.

1. Конституциялық-құқықтық нормалар, олардың ерекшеліктері және түрлері.

Конституциялық-құқықтық нормалар

Конституциялық-құқықтық нормалар құқықтың басқа салаларының нормаларының барлық белгілеріне тән. Олар сонымен қатар қоғамдық қатынастарды реттеу құралы болып табылады, мемлекет қабылдайды және реттеуші және құқық қорғау функцияларын орындайды.

Сонымен бірге, Конституциялық-құқықтық нормалардың мәнін түсіну үшін оларды құқықтың басқа салаларының құқықтық нормаларынан айырмашылығы тұрғысынан қарау қажет. Конституциялық-құқықтық нормалар басқа құқықтық нормалардан ерекшеленеді:

• жоғарғы заң күші;
• мазмұны (құқықтық реттеу саласы);
•  олар көрсетілген көздер (Конституция, конституциялық заңдар);
• құқықтың басқа салаларына тән емес дефинициялардың нормалар-қағидаттарының, нормалар-міндеттерінің едәуір санының болуы;
• ондағы ұйғарымдардың құрылтай сипатымен;
• іске асырудың арнайы механизмі (көптеген нормалар нақты жағдайлардың пайда болуына арналмаған
• құқықтық қатынастар, ал Жалпы сипаттағы қатынастардың немесе құқықтық жағдайдың ерекше түріне);
• субъектілердің ерекше сипатымен (халық, мемлекет, ұлттар, жоғары мемлекеттік органдар);
• құрылымның ерекшеліктері (әдетте гипотеза мен диспозиция бар, тек кейбір жағдайларда-санкция).

Конституциялық-құқықтық нормалар-белгілі бір қоғамдық қатынастарды қорғау және реттеу мақсатында мемлекет белгілеген немесе рұқсат еткен, нақты құқықтар мен міндеттер арқылы жүзеге асырылатын және мемлекеттің мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етілетін жалпыға бірдей міндетті мінез-құлық қағидалары.

Конституциялық-құқықтық нормалар мынадай негіздер бойынша жіктеледі:

1. Берілген рецепттердің сипаты бойынша олар уәкілетті, міндетті және тыйым салатын болып бөлінеді.

Реттеуші нормалар-бұл субъектілердің оларда қарастырылған әрекеттерді орындау құқығын бекітетін және олардың өкілеттіктерінің шеңберін анықтайтын нормалар.