Теодолиттің түрлері

1.1.Теодолиттің түрлері

     ТМД елдерінде шығатын теодолиттер талаптарға сай жасалады.

1.Т05 және Т1 – өте  жоғары дәлдікті теодолиттер жазық бұрыштарды өлшеудегі орташа квадраттық қателіктері 0,5-1сек аспайды.

2.Т2 және Т5 жоғарғы дәлдікті оптикалық теодолиттер. Жазық бұрыштарды өлшеудегі орташа квадраттық қателері 2 және 5 сек аспайды.

3.Т15 және Т30 техникалық дәлдікті оптикалық теодолиттер.Бұрыш өлшеудің орташа квадраттық қателері 15 және 30 сек аспайды.

                             [pic 1]     

Теодолитті тексеру, зерттеу. Геометриялық параметрлерді және оптика техникалық ауытқуын теодолиттің  негізгі конструкциясына арналған және кемшіліктерін жою үшін зерттеу, тексеру жүргізеді. Зерттеу нәтижесінде аспабтың жұмыс істеу жылдамдығы анықталады.

   Теодолитті центрлеу.Теодолитті жұмыс істеу қалыпты жағдайына келтіру үшін оның бұрышы өлшенетін нүктенің үстіне дәл орнатып ,  жұмыс бабына келтіреміз. Бұрыш өлшеу нүктесінің үстіне штатив орнатып, арнаулы бұранда арқылы теодалитті соған бекітеді. Теодолитке тіктеуіш ілініп, нүкте үстіне оның дәл келуін қадағалайды бұл  жұмыстар шамамен орындағаннан кейін , аспабты деңгеймен тексере отырып, қ/ж келтіру.

                                              [pic 2]

   Деңгей, жіп торы.Цилиндрлік деңгей металл оправадан жасалған шыны тетіктен тұрады. Шыны тетіктің ішіне  түгелдей эфир құйылып, кыздырылады. Суығанда ол бос кеңістікке айналады.

    Шеңберлік деңгей бұл шынымен жабылған дөңгелек каробкадан тұрады. Шынының жоғарғы бетінде шеңберлі белгі салынған каробка іші эфирмен толтырылады. Ауасыз бостық ішінде дөңгелек тәрізді болады.

1-жіп торда 1 тік жібі болады және көлденең 3жібі және көлденең жіптердің қиылысқан нүктесіне визирлі ось өтеді. Екі көлденең жіптері арақашықтықты алу үшін қызмет етеді.

2-торда 2 тік жібі бар. Олар бір-біріне жақын орналасқан. Бағыттау кезінде бақылау нүктесі параллель жіптердің ортасына келтіріледі.

3-тор құрама тор. Тік жіптері 2 параллель және 1жіптен тұрады. Ортада көлденең сызық тік жіптермен қиылысады және бұл нүктені белгілеуге болады.

   Көру дүрбісі.  Жоғарғы дәлдікті теодолиттің көретін дүрбісі маңызды конструкция.Маңыздысы онда окулярлы микрометрдің болуы.

    Дүрбінің осьтерін тексеру.Дүрбінің визрлік осі VV оның айналу осіне ТТ перпендикуляр болуы керек. Бұл шарттын орындалмауы кальимациялық қатеге әкеліп соғады.Алдымен дүрбі вертикаль дөңгелек оң жақта тұрғанда көзделіп , микраскоптан  есебін аламыз. Сосын дүрбіні зинит арқылы айналдырып сол жағында қайтадан сол нүктеге көзделеді де есеп алынады. [pic 3][pic 4]

КЛ-(КП±)=0             -±=C[pic 5][pic 6][pic 7][pic 8]

   Деңгейдің осі UU теодалиттің осіне ZZ перпендикуляр болуы керек.Деңгейлік осьтермен алидаданы өзара сәйкес болуы керек. Содан соң  алидаданы бекітіп, қа бұрып,деңгейлегіштің арнайы түзету винтін пайдалана отырып, түзету енгіземіз. [pic 9]

    Дүрбінің айналу осі ТТ теодолиттің негізгі осіне ZZ перпендикуляр болуы керек. Үй қабырғасына 10-15 метрлік қашықтықта теодолит орнатылып жазық бағытқа келтіріледі. Қабырғада биік М нүкте белгіленеді. Дүрбі оң жақта көзделініп, Мүктесінің  проекциясы белгіленеді. Дүрбі зинит арқылы айналдырылып, сол жақта тұрғанда М нүктесіне бағытталады. Алидада бекітіліп, төменгі деңгейден  проекциясы табылады. Егер екі проекция бір-біріне дәл келсе шарттын орындалғаны.   [pic 10][pic 11]

Жіп торын тексеру

   Жіп торының тік штрихы каллимациялық жазықтықта жату керек. Теодолит жазық жағдайға келтіріліп , дүрбі бір нүктеге көзделеді. Кейін дүрбінің жетекші бұрмасы арқылы оны тік бағытта ерсілі – қарсылы жылжыту керек. Егер белгіленген нүкте әрдайым тік орналасқан қыл жіптің бойында қалса онда шарттың орындалғандығы.

Жердегі сызықты белгілеу

   Жазықтағы түзу сызықтың жайы 2 нүктеме анықталады. Нүктелерді арнайы белгімен бекітеді. Жай жағдайда қазықты  жер бетімен бірдей етіп қағады. Негізгі қазықтың жанына жәрдемші қазық жоғары қағылады. Нүктені тез табу үшін айналасын шеңбер, үшбұрыш етіп қазылады.