Гормондар және эндокриндік бездер қызметінің реттелу жолдары

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

СӨЖ №2

Тақырыбы: Гормондар және эндокриндік бездер қызметінің реттелу жолдары.

Факультет: «Биология және биотехнология»

        Кафедра:«Биофизика және биомедицина»

        Орындаған: Баймуратова Альфия

        Тобы: ББ 18-13 

        Тексерген: Сраилова. Г. Т.

         1. Гормондардың рецепторлармен өзара байланысы

Адам ағзасы бір жасушадан екіншісіне бір ұлпада немесе әртүрлі ұлпалар арасында ақпарат беруді қамтамасыз ететін ішкі байланыс жүйесінің арқасында біртұтас болады. Бұл жүйесіз гомеостазды сақтау мүмкін емес. Көп жасушалы тірі организмдердегі жасушалар арасында ақпарат таратуға үш жүйе қатысады: орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ), эндокриндік жүйе (эндокриндік бездер) және иммундық жүйе.

Барлық аталған жүйелерде ақпаратты беру әдістері химиялық болып табылады. Ақпаратты беру кезінде бітімшілер сигнал молекулалары болуы мүмкін.

Мұндай сигнал молекулаларына заттардың төрт тобы кіреді: эндогендік биологиялық белсенді заттар (иммундық жауап медиаторлары, өсу факторлары және т.б.), нейромедиаторлар, антиденелер (иммуноглобулиндер) және гормондар.

Гормондар - бұл эндокриндік жүйенің мамандандырылған жасушаларында аз мөлшерде синтезделетін және айналым сұйықтықтары арқылы (мысалы, қан) нысаны-жасушаларға жеткізілетін биологиялық белсенді заттар, олар реттеуші әсерге ие.

Гормондар, басқа сигнал молекулалары сияқты, кейбір жалпы қасиеттерге ие.

Гормондардың жалпы қасиеттері

1) оларды шығаратын жасушалардан жасушадан тыс кеңістікке бөлінеді;

2) жасушалардың құрылымдық компоненттері болып табылмайды және энергия көзі ретінде пайдаланылмайды.

3) белгілі бір гормонға арналған рецепторлары бар жасушалармен ерекше әрекеттесуге қабілетті.

4) өте жоғары биологиялық белсенділікке ие - өте төмен концентрациядағы жасушаларға тиімді әсер етеді (шамамен 10^-6 – 10^-11 моль/л).

Гормондардың әсер ету механизмдері

Гормонның ерекше әсерлері оның нысана жасушасын тануға байланысты. Тану процесі нысана-жасушада рецепторлық молекулалардың болуымен анықталады. Рецепторлар - бұл гормондарды байланыстыра алатын белгілі бір аймақтары бар белоктар. Басқа заттар (мысалы, агонистер мен гормондардың антагонистері) бірдей рецепторлармен байланыса алады. Осы рецептормен байланысқан барлық қосылыстар оның лигандалары деп аталады.Гормоналды молекулаларды жасушалар тануы жасуша мембранасының бетінде немесе жасушаның ішкі ортасында пайда болуы мүмкін.

Гормондар нысана-жасушаларға әсер етеді.

Нысана-жасушалар - бұл арнайы рецепторлық белоктар көмегімен гормондармен ерекше әрекеттесетін жасушалар. Бұл белок-рецепторлар жасушаның сыртқы мембранасында, не цитоплазмада, немесе ядролық мембранада және жасушаның басқа органеллаларында орналасады.

Кез келген белок-рецептор екі функцияның орындалуын қамтамасыз ететін кем дегенде екі доменнен (бөлімдерден) тұрады:

- гормонды «тану»;

- алынған сигналды жасушаға түрлендіру және беру.

Белок-рецептор өзара әрекеттесетін гормон молекуласын қалай таниды деген сұрақ туындайды?..

Белок-рецептор домендерінің бірінде сигнал молекуласының бір бөлігін толықтыратын бөлім бар. Рецепторды сигнал молекуласымен байланыстыру процесі фермент-субстрат кешенінің түзілу процесіне ұқсас және ұқсастық константасының мәнімен анықталуы мүмкін.

Көптеген рецепторлар жеткілікті зерттелмеген, өйткені оларды бөліп алу және тазарту өте күрделі және жасушалардағы рецепторлардың әр түрінің құрамы өте төмен. Бірақ гормондар өздерінің рецепторларымен физика-химиялық жолмен әрекеттесетіні белгілі. Гормон молекуласы мен рецептор арасында электростатикалық және гидрофобты өзара әрекеттесулер пайда болады. Рецепторды гормонмен байланыстырған кезде белок-рецептордың конформациялық өзгерістері орын алады және белок-рецептормен сигнал молекуласының кешені іске қосылады. Белсенді күйде ол қабылданған сигналға жауап ретінде жасушаішілік спецификалық реакцияларды тудыруы мүмкін.