Белсенділік және шеттету теориялары

                                                         Орындаған: Ануарбек Талант

Белсенділік және шеттету теориялары

    Американдық жазушылар Б. Нейгартен және Дж. Розен: «Қарт адамдар өздерінің әдеттегі қоғамдағы рөлдерінен айырылғанда өздерін жоғалту және пайдасыздық сезімін сезінеді. Сонымен қатар өзін-өзі бағалауы төмен болады. Олардың моральдық және оң көзқарасын қолдау үшін олар белсенді өмірден бас тартпаулары қажет. Жаңа іс-шараларға ұмтылып, белсенді өмір салтын қайта бастауы керек. Сол арқылы олар өздеріне деген сенімділік пен психологиялық тыныштықты сақтап қала алады» деген оймен шеттету теориясына өз қарсылықтарын білдірді.  Бұл теорияда егде адамдардың қоғамнан шеттетудің екі түрін қарастырады, олар: әлеуметтік – қарым-қатынасқа түсудің уақыты мен ұзақтығының қысқаруы, екіншісі, психологиялық – қатынасқа түсудің эмоционалды деңгейінің төмендеуімен байланысты.  Бұл теорияға сәйкес егде адамдар қоғамдық маңызы бар функциялар мен рөлдерден шеттетіле бастайды, себебі қоғам ары қарай қалыпты түрде қызмет атқаруы қажет. Алайда, психология ғылымдарының кандидаты Киселева Н.А «Люди пожилого возраста как объект социальной работы» атты статьясында міндетті жастық спецификалық қартаюдың келесі жағдаяттарын бөліп көрсетеді: адам еңбектік қызметін тәмамдайды, зейнетке шығады, басшы болуды тоқтатады, өз ата-анасын жерлеп ,бала ретінде сезіну мүмкіндігі болмайды, өзі ата-ана болуын тоқтадады, себебі балаларының жеке отбасылары пайда болады, физикалық  күші кемиді, саяхаттау мүмкіндігі қысқартылады, себебі күші құштарлығы мен материалдық  жағдайы қанағаттандырмайды және адам өлімге жақындағанын сезінеді. Бұл жағдаяттар арқылы ғалым қартаю жасында егде жастағы адамдарда тек белсенді өмір сүру емес, сонымен қатар өзін қоғамнан шеттету де басталады деген тұжырым ұсынады. Ал орыс социологы И.С. Кон қарттықтың әртүрлі мінездердің табиғатына байланысты типтік бөлінуін ұсынды. Бұл типологияда көбінесе қарттықтың позитивті өткізу қарастырылады және белсенділік теориясына сәйкес келеді.