Синекдоханың лингвистикалық сипаты

Синекдоханың лингвистикалық сипаты

Синекдоха-мағынаны бір құбылыстан екіншісіне олардың арасындағы сандық қатынас негізінде беру: бөлік атауының орнына бүтін атауды қолдану, жеке орнына жалпы және керісінше сөздік қолдану болып табылады .

Синекдоханың негізгі функциясы-жарқын бейнелер жасауға бағытталады .  Синекдоха оқырманның назарын сипатталған жағдай үшін маңызды нысанаға қарай сипаттайтын сыртқы келбеттің егжей-тегжейіне аударуға мүмкіндік береді. Көбінесе синекдоха кейіпкердің маңызсыздығын, рухани бос екендігін, мардымсыз екенін көрсетеді.

Синекдоха-бұл сөйлеу фигурасы, онда кейбір сөздер бейнелі мағынада басқалардың орнына қолданылады. Метафорадан айырмашылығы, ауыстыру сандық өзгеріске негізделген,яғни көптіктің орнына жалғыз негізде қолданылады . Күнделікті сөйлеуде де біз мұндай бұрылыстарға жиі жүгінеміз, бірақ сөйлеудің бұл фигурасында мұндай күрделі атау болуы мүмкін екенін білмейміз.

Синекдоха-метонимияның бір түрі болып табылатын әдіс десем қателеспеймін. Оның мәні құбылыстың немесе Тұжырымдаманың көпше түрін жалғыз ауыстыру болып табылады. Көптеген классикалық өнер туындылары мәтінді жарқын, түрлі-түсті, мәнерлі және оқуға оңай ету үшін әдеби әдістерге толы болып табылады .   Синекдохамен сөйлемдер тек поэтикалық ғана емес, прозалық сөйлеуде де кездеседі.  Біріншіден, барлық жолдар көркем әдебиетте қолданылады, мейлі ол әңгіме немесе роман  болсын. Ауызша сөйлеу кезінде синекдохты да қолдануға болады. Кейде бұл журналистикада орынды, бірақ оны осы жанрда асыра алмаған жөн деп білемін.

Өкінішке орай, қазіргі адамдарда синекдоханы түсіну тар ойлау мен қиялдың болмауымен күрделене түседі, сондықтан жақсы классикалық шығармаларды зерттеу жас оқырмандарға ана тілінің тереңдігі мен күшін, оның байлығы мен стилистикалық әртүрлілігін түсінуге көмектеседі. Көркем шығармаларда жолдар ерекше рөл атқарады. Сөздің эмоционалды және семантикалық ауқымын күшейтеді. Оқырманға болып жатқан оқиғаларға автордың көзқарасын анықтауға көмектеседі. Көркем сөйлеуде жолдар қолданылады: эпитет, метафора, аллегория, гипербола, персонализация, инверсия, литота, перифраза, салыстыру.

Синекдоханың  метафорадан ерекшеленеді, ол сөздерді көп немесе аз кездейсоқ жақындасатын құбылыстардың ұқсастығы негізінде емес, тұрақты және нақты қатынас негізінде алмастырады. Синекдохаға жақын метонимия, ол да алмастырылатын құбылыстар арасындағы тұрақты қатынастарға негізделген, бірақ сәл өзгеше тәртіп  болады , мәселен  соңғы екі жолдың ұқсастығы соншалықты үлкен, жүйелі негізділікке  байланысты сол өрнекті синекдоха - ға да, метонимдерге де жатқызуға болады.

Өзіміз білетіндей, синекдоха әдебиетте ең танымал. Қазіргі қазақ тілі сөйлеуде метонимикалық әдістерді қолданғанда ғана емес, сонымен қатар басқа бағыттарда, мысалы, жарнамада жалпыланған әдемі өрнектермен танымал болды. Жарнамадағы Синекдоха алғашқы орындардың бірін алады және ең көп таралған әдіс болып саналады, ол ұсынылған ойдың қысқалығы мен жарықтығымен сипатталады.