Психологиясы

Қазіргі уақытта даму психологиясы келесі бөлімдерден тұрады:

• балалар психологиясы (егде жастан бастап жасөспірімдікке дейін психикалық дамудың даму кезеңдерін зерттейді),

• жасөспірімдер психологиясы;

• ересектердің психологиясы;

• геронтопсихология (кәрілік психологиясы).

Даму психологиясының ең маңызды қағидаты - тарихтану қағидаты, ол балалық тарихы мен дамудың басқа кезеңдері мен қоғамның тарихы арасындағы байланыстарды зерттеу үшін онтогенездің сатыларының психологиялық мазмұнының ашылуын қажет етеді.

Психологиялық дамудың тарихи қағидаты әр жастағы хронологиялық негіздер мен сипаттамалардың статикалық емес екендігін көрсетеді: олар әлеуметтік және тарихи факторлардың әрекеті, қоғамның әлеуметтік тәртібімен байланысы.

«Балалық шақ» түсінігін тарихи талдауы П.П. Блонскийдің, Л.С. Выготскийдің, Д.Б. Элькониннің шығармаларында келтірілген, мұнда ұқсас табиғи шарттармен баланың қоғамның әрбір тарихи кезеңінде дамуы бірдей емес. балалық шақ - бұл нәрестеден толығымен әлеуметтік және психологиялық жетілуге дейінгі кезең, яғни бұл бала қоғамының толық мүшесі болғанға дейінгі кезең. Сонымен қатар, қарабайыр қоғамда балалық шақтың ұзақтығы орта ғасырларда немесе қазіргі уақытта балалық шақтың ұзақтығына тең емес. Адам балалық шағының кезеңдері тарихтың өнімі болып табылады және олар мыңдаған жылдар бұрынғыдай өзгеруі мүмкін. Сондықтан баланың балалық шағы мен оны қалыптастыру заңдарын адамзат қоғамының дамуы мен оның дамуын анықтайтын заңдардан тыс зерттеу мүмкін емес. Балалық шақтың ұзақтығы қоғамның материалдық және рухани мәдениетінің деңгейіне тікелей тәуелді. Л.С. Выготскийдің айтуынша, баланың ақыл-ой дамуының барысы табиғаттың мәңгілік заңдарына, ағзаның жетілу заңдарына бағынбайды. Сыныптық қоғамда баланы даму барысын, «ол белгілі бір сыныптық мағынаға ие» деп сенді. Сондықтан ол әрдайым мәңгілік балалық шақ болмайтының және тек тарихи балалық шақ болғанын атап өтті.

ХХ ғасырдың 20-жылдарының соңында балалық кезеңнің тарихи шығу тегіне, балалық шағының тарихы мен қоғам тарихына, балалық шақтың тұтас тұжырымдамасын жасай алмайтын балалық шақ тарихына байланысты мәселе балалық психологияға енгізілді және әзірге жалғасуда. Кеңестік психологтардың пікірлеріне сүйенсек, балаларды дамытуды тарихи зерттеу баланы бір жастан екінші деңгейге көшіруді зерттеп, белгілі бір тарихи жағдайда болған әрбір жас кезеңінде оның жеке басындағы өзгерісті зерттеуге арналған.

Заманауи даму психологиясында «балалық шақ» түсінігін тарихи талдау нәтижесінде қоғамның әлеуметтік-психологиялық құбылысы және дамудың ерекше мемлекеті ретінде қарастыратын Д. Фельштейннің тұжырымдамасында толығымен берілген.

Д.И. Фельдштейн тұжырымдамасында балалық шақтың әлеуметтік жағдайын нақты қоғамда жалпылама түсіністікте анықтайтын функционалдық байланыстың өзара әрекеттесу жүйесін анықтайтын психологиялық талдау жүргізілген, сондай-ақ балалық шақтың жалпы жағдайын қамтамасыз ететін проблемаларды шешу жолдары қарастырылған және ол (осы жоғарыда аталған процесс) оны басқа сатыға - ересектерге әкеледі.

Балалықты әлеуметтік әлемнің феномені ретінде анықтайтын Д. Д. Фельштейн келесі сипаттамалармен ерекшелеген:

Функционалдық - балалық шақ қоғамның динамикалық жүйесіндегі, өсіп келе жатқан ұрпақтың қартаю үдерісінің жағдайы және болашақ қоғамды жаңғыртуға дайындық сияқты объективті түрде қажетті жағдай ретінде көрінеді. Оның толық анықтамасында бұл тұрақты физикалық өсу процесі, ақыл-есінің жинақталуы, әлеуметтік кеңістікті игеру, осы кеңістіктегі барлық қарым-қатынастарға көрсетілу, өзін-өзі анықтау, өзін-өзі ұйымдастыру, баланың ересектермен кеңейтілген және одан да күрделі байланыстарында пайда болатын процесс және