Психологиядағы тұлға және қарым-қатынас

                              Психологиядағы тұлға және қарым-қатынас

Тұлға— жеке адамның өзіндік, адамгершілік әлеуметтік, психологиялық қырларын ашып, адамды саналы іс-әрекет иесі және қоғам мүшесі ретінде жан-жақты сипаттайтын ұғым. Aдамның әлеуметтік қасиеттерінің жиынтығы, қоғамның даму жемісі және белсенді қызмет ету мен қарым-қатынас орнату арқылы жеке адамды әлеуметтік қатынастар жүйесіне  енгізудің жемісі.                                                                                                                                                  Тұлға– қоғамдық-тарихи дамудың өнімі. Адамның қоғамдық қатынастар жүйесінде алатын орны, орындайтын іс-әрекетінің тұлғалық қалыптасуын анықтайтын жағдайлар. А.Н.Леонтьевтің пікірі бойынша, тұлға – адам өмірінің қоғамда өмірге келуінің ерекше психологиялық тұрғыда құрылуы. Тұлғаның құрылымымен қалыптасу жолы жөнінде бірнеше теориялар бар. Солардың ішінде ең қомақтысы Фрейдтің (1856-1939) психанализ (жан талдау) деп аталатын тұжырымы. Ғалым адамның еркінен тыс үнемі психикалық қақтығыстар (конфликт) жасап отыратын күш бар, соның нәтижесінде сана мен бейсана (санасыздық) арасында тартыс туып отырады. Тұлға – еуропалық тілмен персона деп аталады. Бұл сөздің шығуы тарихта жасырын болды. Латын тілінде персона этрусск мәдениетенен келген. Этрусск – Римді VI ғасырға дейін жаулаған Аппенин жарты жағалауының солтүстік-батыс бөлігінің елді мекені. Б.э.д. ІІІ ғасырда Римді этрускілер басып алды, осы мәдениеттен латын тілінде кейбір терминдер қалған, солардың бірі персона (реrsona) «термині». . К.К.Платоновтың ойынша, «тұлға ол күй...рух пен жан, ол бірде берілетін құрметті атақ емес. Ол  өз бейнесін жоғалтуы мүмкін, адамның намысын жоғалту мүмкін...тұлға ішкі және сыртқының гармониясы, интеграциясы, қосылуы». . Өмірге жаңа келген нәресте «адам» деп аталғанымен, «тұлға» деген атқа көпке дейін ие бола алмайды. Өйткені, кісі болып, ер жету үшін бала оны мен солын, өзінің «менін» басқа «мендерден», яғни басқа адамдардан ажырата білуі тиіс. Сондықтан да нәресте, сәби, бөбектерді кісі, тұлға деп айту қиын. Жеке тұлғаның өмірінің бағытын көрсететін компоненттер өте көп. Олардың бастылары: мотивтер мен қажеттер, бейімділік пен қызығулар, дүниетаным  мен  сенім, мұрат  пен  талғам.

Қарым –қатынас –бір адамның басқа адамдармен қоғам мүшесі ретінде өзара әрекеттесуінің арнайы формасы[pic 1]

Қараым –қатынастардың түрлері : тікелей , жанама, іскер, жеке , вербалды, вербалды емес, манипулятивті .

Қарым –қатынас негізгі екі канал арқылы жүзеге асады : тілдік (вербалды) және тілдік емес қарым-қатынас каналдары. Сөйлеу тек қарым-қатынас құралы ғана емес ,ол-ақпараттың қайнар көзі , басқа адамдарға әсер етудің тәсілі . Көптеген зерттеулердің көрсетуі бойынша  күнделікті қарым-қатынастың 7%-ын ғана сөздер , 40%-ын дыбыстар, 53%тілдік емес өзара әрекеттесулер құрайды.  

       Тілдік емес қарым-қатынасты зерттейтін ғылымдар:

1. Кинестика- адамдардың эмоцияларымен  сезімдерінің  сыртқы көріністерін зерттейді.

А) Мимика- бет-әлпет бұлшық ет қозғалыстарын зерттейі.

Ә)Пантомимика-дененің жеке бөліктерінің қозғалыстарын зерттейді.                                                                                                                                                                                                                                                    

           2) Таксика – қарым –қатынас барысындағы қол алмасып амандасу , беттен сүю, құшақтау , сипау т.б. денеге тию әрекетерін зерттейді