Балалық шақ мәдени құбылыс ретінде

Балалық шақ мәдени құбылыс ретінде (Көмектесу кезеңіне сипаттама)

      Адамзат тарихында «даму» тарихи құбылыс ретінде адамның өзін-өзі түсіну мәдениетіне бірте-бірте үйренуге тура келді.  Даму кезеңдерінің тарихи шығуы туралы мәселе ғылыми психологтардың алдына 20 ғасырдың аяғында ғана қойылды және олардың түсінігінде адам алғашында «дамуды» әртүрлі салалардағы психоанализдің арнайы пәні ретінде түсінуге тырысты оның өмірі, ал бұл ең алдымен философияда, мәдениетте және т.б. Менің түсінігім бойынша, бүгінгі күні қоғам өзінің даму заңдылықтарын түсінбейінше өзін-өзі тану мүмкін емес, ол жай ғана сол балалық шақтағы дүниені, тарихын және ерекшеліктерін білмей түсіне алмайды. «Тарихтың психогендік теориясы» (Психотарих), Л.Демостың пікірінше, балалар мен ата-ана арасындағы қарым-қатынастың бастауларына тереңдей отырып, тарихи дамудың жалпы заңдылықтары мен себептерін белгілейтін ұғым. Тарихи өзгерістердің орталық күші, Л. Демостың пікірінше, ата-аналар мен балалардың сабақтас ұрпақтарының өзара әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болатын тұлғаның «психогендік» өзгерістері болып табылады.  Л. Демос өз еңбегінде балалық шақ тарихын бірнеше кезеңге бөліп көрсетеді, олардың әрқайсысында тәрбиенің белгілі бір стилі мен ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас формасын сипаттады. Заманға сай стильдердің тарихын Л. Демос ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас эволюциясы тарихи өзгерістердің дербес көзі деп есептейді.  Ол өз идеяларына сәйкес балалық шақтың бүкіл тарихын алты кезеңге бөледі, олардың әрқайсысы өз тәрбие стиліне, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас сипатына сәйкес келеді. Соның ішінде мен алда “Таңу”кезеңіне тоқтала кететін боламын.

Психологияның дамуын және  мамандар бойынша балалық шаққа тоқталатын болсақ, психикалық және физикалық дамудың кемелденген кезеңі,тәжірбиелерді игеру кезеңі толықтай қарастырылады. Дегенмен, бұл зандылықтар бала психикасының жалпы дамуына жүгінгендіктен келіспеушіліктер тудырып жатады. Ендеше баланың “Таңу” кезеңіне тоқталатын болсақ, ол қауіпті тіршілік иесі не болмаса,физикалық жағынан күтімнің қарапайым объектісі тұрғысынан саналмайды. Бұл стильде балаға ата-анасы жақынырақ болады. Яғни бұл кезеңде баланың мінез-құлығымен ғана шектелмей, сонымен бірге баланың сезімі, ойлары, ерік-жігері, көзқарасы, ішкі әлемі барлығын толықтай зерттеуге деген обсессивті ұмтылыстармен қатар жүретіні заңдылық болып табылады. Сонымен қатар бірқатар ғалымдар И.А.Соколянский ,В.Штерн,Ж.Пиаже бала дамуының парадокстары жайында жазып өткен болатын.

Және де Д.Б Эльконин бала дамуының екі парадоксына толықтай назар аударды.Парадокс. Жүйке жүйесінің ұйымдастырылуында, дене дамуының қызметтері мен реттеу жөнінде тиімді әдіс тәсілдердің бірі. Алайда өмірді сақтап қалудың қарапайым екі түрі қарастырылған.Сонымен қатар баланың жануардан айырмашылығы мінез құлықта және санада.Жануарлар эволюциясына түсіндірмелерге қарағанда жануарлар жоғары тұрса, тіршілік иесі аясында қажетсіз болып табылады.Адам баласы тарихи даму аясында рухани және материалдық мәдениеттің дүниелерімен толықтырылып отырады.Мыңдаған жылдар бойы адамзат тәжірбиесі бірнеше есеге артты. Алайда қолымыздағы деректер бойынша осы уақыт аралығында нәрестенің өзгеріске түспегендігін көрсетеді. Балалық шақ ерекшеліктерінің қоғамның аясында материалдық және рухани деңгейге , сонымен қатар әлеуметтік мәдени ортаға тәуелділігі жайында келесідей мәліметтер айтылып өткен. Мысалы Жаңа Гвинеяда мундугумор тайпасында бала тәрбиелеу және балалы болу туралы жеңіл қарастырады, және бұл үшін ешқандай да алаңдамау қажет екендігін атап көрсеткен болатын.