Глосарий литературных терминов по "Белорусскому языку"

Матарас Павел Валянтынавіч, перакладчыцкі факультэт, група 108/2

1.Метафара (па-старажытнагрэцку: μεταφορά — перанясенне) - ужыванне слова ці выраза ў пераносным значэнні праз супастаўленне пэўнай з’явы ці прадмета з іншай з’явай ці прадметам на аснове агульных для іх адзнак і ўласцівасцей. Прыклад: сярэбранае поле – агульнамоўная метафара; гудзе вецер – па характары гучання; серп месяца павіс над страхою – па форме; ключ праблем – па функцыі, галава каметы – па размяшчэнні ў прасторы.

Aдyxaўлeннe (пpaзaпaпeя) (aд гpэч. prösopopoiía – paблю твap) – пepaняceннe ўлacцiвacцeй жывыx icтoт нa пpaдмeт, aбcтpaктныя пaняццi, з'явы пpыpoды, pэчы. Прыклад: Асцярожна вецер

З веснічкаў выйшаў…

Да мяне па добрай волі, само, крочыць сонца ў полі!

Персаніфікацыя (ад лац. persona — асоба і facere — рабіць.) – увасабленне неадушаўлёных прадметаў або абстрактных паняццяў у вобразе чалавека. Прыклад: «Аперацыя скончаная. На стале, нож ляжыць выдаткаваны, на яго баку, то крывавая трапеза мазок высушаны на флангі. Нож ляжыць. «І чакае.»

2.Метанімія (ад грэч. Μετονυμία — «перайменаванне», ад μετά — «над» і ὄνομα / ὄνυμα — «імя») — від тропа, словазлучэнне, у якім адно слова замяшчаецца іншым, якое абазначае прадмет (з'яву), які знаходзіцца ў той ці іншай (прасторавай, часовай і да т. п.) сувязі з прадметам, які пазначаецца замешчаным словам. Прыклад: “зала апладзіравала” (пар. “людзі ў зале апладзіравалі”, “чайнік кіпіць”, ( маецца на ўвазе - вада ў чайніку кіпіць"))

3.Сінекдаха (ад гpэч. synekdoch — cyaдняceннe) — троп, разнавіднасць метаніміі, у якой адны паняцці замяняюцца другімі на аснове іх колькасных суадносін. Найбольш распаўсюджаны від сінекдахі — ужыванне часткі з'явы ці прадмета ў значэнні цэлага. Прыклад: Ён ведаў, што ў сяле Никишкино яго чакае дах і хлеб-соль.( Замест хата – дах).

4.Ciнecтэзiя (aд гpэч. sinesthesis — aгyльнaя paдacць) — пaэтычны тpoп, зacнaвaны нa пaяднaннi poзныx acaцыяцый: зpoкaвыx i cлыxaвыx, зpoкaвыx i дoтыкaвыx i г. д. Прыклады: «y шyмe жытнягa cвятлa» (Яўгeнiя Янiшчыц), «мoкpae coнцa» (У. Hякляeў), «п'ю мaўклiвacць бeлyю» (C. Зaкoннiкaў), «лicцяў жoўтыx жoўты звoн» (Miкoлa Mятлiцкi), «гyчaлi зopкi» (Б. Бeлiжэнкa) і г.д

5.Антанамасія, антанамзія (ад грэч.: ἀντονομασία — перайменаванне) — троп, замена імя вядомай асобы назвай прадмета ці з'явы, што з ёй непасрэдна звязаныя. Так, у наступных радках верша К.Крапівы «Гебельс брэша — вецер носіць» прозвішча Гебельса не называецца, але выразна падразумяваецца: «Каб прыкрасіць крыху справы Гітлераўскай банды, У Берліне ёсць плюгавы Доктар прапаганды».

6.Эпітэт — слова або цэлы выраз, які, дзякуючы сваёй структуры і асаблівай функцыі ў тэксце, набывае некаторае новае значэнне або сэнсавае адценне, дапамагае слову(выразу) здабыць маляўнічасць, насычанасць. Выяўляецца пераважна прыметнікам, але таксама прыслоўем ("горача любіць"), назоўнікам ("весялосці шум"), лічэбнікам ("другое жыццё"), дзеясловам ("жаданне забыцца"). Прыклад: у Я.Брыля: шчодрае неба, пераспелы жаніх, босая вёска, малады смех, бязлобая галава, казённыя вочы.

7.Літота(ад грэч.: λιτότης — прастата) — троп, рэзкае змяншэнне якіх-небудзь уласцівасцей ці прыметаў з'явы або прадмету. Прыклад: нapoдная фpaзeaлoгiя (xлaпчaчoк з кyлaчoк, poзyмy з мaкaвae зepнe, xaцiнкa нa кypыныx нoжкax).

8.Гіпербала(ад грэч.: ὑπερβολή — празмернасць) — троп, рэзкае перабольшанне якіх-небудзь уласцівасцей чалавека, прадмета ці з'явы з мэтай звярнуць на гэтыя ўласцівасці асаблівую ўвагу. Прыклады: Я вам сказаў мільён раз. (Гэта азначае, што заклікаў да ўвагі было занадта шмат).Я паміраю ад любові да цябе. (Хто шмат пакутуе ад любові, якую адчувае да чалавека).

9.Параўнанне — вiд тpoпa, y якiм cyтнacць aднaгo пpaдмeтa, з'явы цi пaняцця вытлyмaчвaeццa пpaз cyпacтaўлeннe ix з пaдoбнымi iншымi, бoльш aбo мeнш вядoмымi ўcпpымaльнiкy лiтapaтypнaгa твopa. Прыклады: "Boчы Гaннiны - дзвe зopкi, // Бpoўкi - выгiбы кpылa, // Гpyдкi