Ұйымдағы негізгі манипулятивті техникалар

УДК

 МЕКТЕПТЕ ФИЗИКА САБАҒЫНДА САПАЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУ ТИІМДІЛІГІ

Рахымбаева Б. Е.

erzhankyzy.bayan@mail.ru

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ магистранты,

Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Ғылыми жетекшісі Сүлеймен Р. Н.

Физикалық есептерді шешу үшін заңдар мен формулаларды жаттап қана қою жеткіліксіз. Кез келген физикалық есепті шешуді қамтамасыз ететін мықты математикалық білім қажет, сонымен қатар ойлау және талдай алу қабілеті болуы керек. Ондай жетістікке жету үшін жеткілікті көп мөлшерде есептерді жүйелі шығару, өз бетімен жұмыс жасауы қажет.Есептердің шешуі өте үлкен есептеулерді қажет етпейді. Физикалық есептер мазмұны мен зерттелу әдісіне байланысты екіге бөлінеді: сандық және сапалық болып.

Сапалық есеп деген ұғыммен бірге қатар жүретін  ұғымдар өте көп, мысалы «логикалық есептер», «ауызша есептер», «тексеру сұрақтары», «практикалық сұрақтар» және т.б. Осы ұғымдарға қарап сапалық есептердің үлкен ауқымды ұғым екенін көруімізге болады.  Физика сабағында сапалық есептерді шығарудың маңызы зор. Әсіресе 7-8 сынып оқушыларына сапалық есеп шығарту арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыруға болады. Сапалық есептер оқушыларды әртүрлі ой ерекетіне:салыстыруға, жалпылауға, талдауға, синтездеуге үйретеді. Сапалық есептер оқушылардың есте сақтауын қалыптастырады, танымдық мүмкіншіліктерін кеңейтеді,физикалық білім деңгейінің жоғарылауына, мектеп курсын саналы қабылдауына жетелейді. Сапалық есеп оқушылардың физика заңдардың, құбылыстарды, постулаттарды тез естеріне түсіріп, білу дағдырларын, тапқырлықты, шығармашылықты, мұқияттықты, кеңістікте елестету қабілеттерін дамытады;оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуге кең мүмкіншілік береді. Қарапайым сапалық есепті шешуде мынадай жобаны ұсынуға болады:

1. Есептің шартымен танысу (мәтін, сызба, аспап және т.б.)
2. Есеп шартын ұғыну (берілгенін талдау, қосымша берілгенін кіргізу, есептің сұрағын түсіну)
3. Есептің шешу жоспарын құру (физикалық заңды табу және тұжырымдау, есеппен байланыстыру)
4. Есептің шешу жоспарын жүзеге асыру
5. Жауабын тексеру

Күрделі сапалық есептерді де осы жолдармен шешуге болады, бірақ есептің шартымен танысқанда басты сұраққа, шешудің соңғы мақсатына көңіл аударады. Есепті шешудің жоспарын құрғанда аналитикалық тәсілде есептің мазмұны сұрақтан бастап шарттың берілуіне дейін жіктеледі. Жоспарды жүзеге асырғанда синтетикалық тәсілмен сәйкес заңдардың тұжырымдамасынан бастап есептің сұрағынан жауабына дейін жетеді. Жауабын жалпы физикалық принциптермен салыстыра отырып тексеруге болады.

Сапалық есептерді шығарудың негізгі 3 әдісі бар. Олар:

• эвристикалық
• графикалық
• экспериметтік

Физика сабақтарында оқытудың эвристикалық әдісі сабақтарды жанды, қызықты, мазмұнды етуге көмектеседі, студенттерге өз пікірлерін көбірек және жиі айтуға, ойларын білдіруге, білімдерін бағалауға мүмкіндік береді.

        Оқушылар нақты өмірде проблемалық жағдайларды шешу қажеттілігімен жиі кездеседі. Белсенді оқыту әдісі тұлғаның дамуын, өзін-өзі ұйымдастыруын, өзін-өзі дамытуын ұйымдастыруға бағытталған. Белсенді оқыту, әрине, физиканы оқытудың қазіргі кезеңінде басымдық болып табылады, өйткені ол оқушының белсенді қызметіне сүйенеді.

"Эвристика", грек тілінен аударғанда heurisko "табу", "табу", "ашу"дегенді білдіреді. Эвристика, ең алдымен, Сократтың ауызша оқыту жүйесімен байланысты (б.з. д. 469 - 399 ж. ж.): ерекше сұрақтар мен пікір таластар арқылы ол әңгімелесушіге мәселені шешуге немесе шешуге өз бетінше келуге көмектесті, нәтижесінде шындық тек оқушыға ғана емес, мұғалімге де ашылды. Танымның эвристикалық әдістерінің әмбебаптығы мен маңыздылығы эвристиканың жеке ғылымға жатқызылуына әкелді: "Эвристика - белгілі бір мәселенің шешімін табу және табу процестерінің заңдылықтары мен әдістемесін зерттейтін ғылым, бұл мәселені шешудің ықтимал санын азайтуды азайтатын немесе белгілі бір дәрежеде шектейтін, зерттеу іс-әрекетінде белгілі әдістермен (мысалы, шешімдерді соқыр санау әдісі, қабылданған әдістер) салыстырғанда шешім қабылдау уақытын қысқартады. классикалық аксиомалық есептеулерде және т.б.)"."Эвристикалық" терминінің психологиялық-педагогикалық белгілері - зерттеуге деген қызығушылықты ынталандыру, өзін-өзі іздеуге шабыт беру.