Шоқан Уәлиханов және қазақ тарихы

Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғам ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№2  С Е М Е С Т Р Л І К  Ж Ұ М Ы С

Қазақстан тарихы пәні

Тақырып: Шоқан Уәлиханов және қазақ тарихы.

          Мамандығы: Радиотехника, Электроника және Телекоммуникация

Орындаған: Турдалы Халида          Тобы: РЭТк22-4

         (Аты-жөні)

Тексерген: Раджапов А

(Аты-жөні, атағы, қызметі)

         «_        »        2023        ж.

[pic 1]

(бағасы)        (қолы)

Алматы, 2023

Шокан Уалиханов жене казак тарихы

Жоспар

Kipicпе..........................................................................................

Ш.Уалихановтын өмірбаяны..................................................

Гылыми зерттеулері..................................................................

Ш. Уалихановтын Казакстан тарихындагы алатын орны..............................................................................................

Казак халкынын тарихын зерттеуі........................................

Шоқан Уалихановтың тарихқа қосқан үлесі........................

Шоқан Уалихановтың дүниеден қайтуы..............................

Қорытынды.................................................................................

Шокан Уалиханов - казак халкының тарихында ез елінің болашағын дұрыс болжап, сеніммен алга караған, елізушілердін муддесін корғаған туңғыш

демократы болды. Ол тек ез халкынын ғана емес, Орта Азия жене Шығыс

халыктарынын да тарихын, медениетін, әдебиетін зерттеді. Өзі билеуші таптын қатарынан шыкканымен, Шоқан қалын бұқаранын аяусыз қиналып отыргандыгын көре білді, халыктын ой-тілегін, арман-муддесін корғады, казак даласындағы баскарушылык тәртіптін өзгеруін калады. Мұнын барлыгы Шоканнын демократтырын сипаттай туседі.

Туған халқына деген тендессіз махаббат Шоқанды казак халкы тарихынын ғылыми негізін қалауга ұмсындырды. Онын өз халкын шексіз суйгендігі даусыз...Ол әркашан алдымен өзінін казак халкын, одан кейін Сібірді, одан ары Ресейді, тіпті букіл адамзатты жаксы көрген. Онын этнографиялык жазбалары, тарихи зерттеулері куні осы уакытка дейін кундылыгын жойган

емес.        

1856-1858 жылдары Уалиханов ушін аса бір жемісті жылдар болды. Жетісу елкесіне капіп, кене Алматы. Койлы. Алмалык шаһарларын зерттейді. Көне

 ақшалар нұсқасын жинайды. Шокан Уалихановтын ғылыми енбектерінің ішінде Жетісу, Ыстыккөл, Тянь-Шань, Шығыс Туркістанга арналған тарихи-географиялық шолуларынын маңызы ерекше.

Шокан Уалихановтын шыгармаларының  негізінде онын саяси, экономикалык, философиялык көзкарастары, тарихи танымдары, этнографиялык мұралары жекелей сараланып зерттеліне бастады.

Терен білімді, ғылыма берілген Шоқан өз кызметін халык тағдырымен байланыстыра караған. Сондыктан ол тек ғалым ғана емес, коғам кайраткеріде болды

Ш.Уалихановтың өмірбаяны

Шоқан 1835 жылдың қараша айында Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы Әулиекөл ауданындағы Құсмұрын жерінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Әкесі Шыңғыс Уәлиханұлы сол кезде Аманқарағай дуанының (орталығы Қараоба мекені) аға сұлтаны болған. Округ орталығы 1844 жылы Құсмұрын қамалына ауысқаннан кейін дуан аты Құсмұрын болып өзгертілді. Шоқанның өз атасы Уәли Орта жүздің ханы болған. Арғы атасы Қазақ Ордасының Ұлы ханы Абылай, Шоқан оның шөбересі. Шоқанның балалық шағы қыс кезінде Обаған бойындағы Күнтимес ордасында, жазда Есілдің оң саласы Аққанбұрлық алабындағы ата жайлауда өткен. Әжесі Айғаным тұратын Сырымбеттегі хан ордасында да балдәурен күндерін өткізген.«Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан, Күнтимес ордасындағы әкесі ашқан ауыл мектебінде хат таныған Шоқан сол мектепте ортағасырлық қыпшақ-шағатай тілін меңгереді, парсыша, арабша тіл сындырады.Шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол бала кезінен білімге бейім әрі құмар болған. Шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. Ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі Айғанымның ықпалы күшті болды. Ол жас Шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды. Шоқанның жақын туыстарының естеліктеріне қарағанда, ол бала кезінен білімге бейім әрі құмар болған. Шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. Ол жастайынан данагөй билердің әңгімелерін, акындардың өлең-жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен шыққан әжесі Айғанымның ықпалы күшті болды. Ол жас Шоқанға ежелгі қазақ аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері мен даналық сөздерін жиі айтып отыратын. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды.