Феофан. Прокоповичтің саяси идеялары

2. Феофан. Прокоповичтің саяси идеялары.

        XVIIIғ. басына қарай жоғары билікті жүзеге асыру және бюрократиялық ақпаратты құру тәжірибесінде сословиелік өкілдік монорхияның абсолюттік монорхияға айналу тенденциясы анықтаушы болды.

        Мемлекеттік билікті басұару және ұйымдастыру жүйесі маңызды өзгерістерге ұшырады. Боярлық думма өз жұмысын тоқтатты, оны басқарушы сенат ауыстырды, бұйрықтардың орнына регламент бойынша істейтін алқалар пайда болды, патриаршество жойылды және шіркеуді басқару үшін, кейін Синодқа қайта құрылған рухани алқа пайда болды. Қалаларда қаланы өзін өзі басқару органдары – магистраттар құрылды. Боярлық жіне дворяндық бір сословиеге – шляхетстваға бірікті. 1721 ж. Синодпен бірге сенат императорды басқалардың мысалдарымен титло Отец отечества, жалпы ресей императоры ұлы Петрді қабылдауын сұрады. Мәскеу  мемлекеті Ресей империямына айналды. Петр І қайта құрылуы және мемлекеттің құрылыстың белсенді құрылысының өзі сол кездегі саяси теорияларда өз негізін тапты. Оның біреулері жасалған реформаларды қоғамдық пікірде бекітуді мақсат тұтса, басқалары кейінгі мемлекеттік құрылыстың мүмкін жоғары жолдарын қарастырды.

        Петр дәуірінің реформаларымен белсенді іскерлер құрамына Петр ұясының балапандарының бір қатары жатты, соның ішінде архипескоп Ф.Прокопович /1681-1736/ үлкен рөлге ие болды. Ол украиндық көпестік жанұядан шыққан. Ол жас кезінде кең және жан жақты білім алған. Киев Могиляндік рухани академиясын бітірді, кейін Польша, Рим, Германияның оқу орындарында білім алды. Отанына оралғаннан кейін, ол оқытушылық іске көңіл аударды және Киев-Могиляндік академияда математика, физика, астрономия, логика, поэтика және реторика курстарын оқиды. Ол монахтық постричті қабылдайды және шіркеудің белгілі қызметкері болады. Киев-Могилян академиясының ректоры, псков эпископы, Новгород архиэпископы және қасиетті Синодтың вице президенті. Архиэпископтың саяси және діни тақырыптарға жазылған бірқатар шығармалары бар: «Билік және патша намысы туралы сөз», «Рухани регламент», т.б.

        Прокопович өз талқылауында табиғи құқық аргументтерін құдайлық догматтармен біріктіре алды. Орыс саяси құқықтық ойлар тарихында, ол табиғи келісім-шартқа дейәнгі жағдай туралы түсініктен шыға отырып, мемлекеттің пайда болу процесін алғашқы зерттеушісі. /табиғи келісім-шартқа дейінгі жағдайды ол соғыс пен қантөгіс дәуірі ретінде сипаттайды және ештеңемен тоқтата алуға болмайтын адамдар ұстатқызбайтын жануарларға айналған кезде/. Табиғи заңдар /оның ойынша саналы сана талабы ретінде қарастырылады/ адамдарға тұрақты соғыстан шығу жолын айтты және мемлекетті құру туралы келісім жасау жөнінде ойларға әкеледі.

        Бұл идеялар адамдардың табиғи бейімделушілігінің арқасында жүзеге асты, әрине құдайдың қатысуынсыз емес. Сөйтіп қоғамдық жоғардағы билік келісім-шарт жолымен пайда болды. Оны жасаған кезде халық өзінің егемендігінен толық бас тартып, оны толық жоғары билікке береді.

        Бұнымен қоса хадық басқарудың кез-келген нысанын өзіне таңдай алады. Прокопович осы нысандар арасынан монархияны, аристократияны, демократияны және аралас қоғаамды айтады. Республикаларды ол жақтамады. Аристократияларды партиялардың өздеріне пайда алу үшін күрес елді талқандайды, ал демократияда көтерілістер мен қозғалыстар өте кең тараған.

        Сонымен республикалар кішкене территорияларда орналасқан халық саны аз мемлекеттерге тән. Монархияны билікті ұйымдастыру нысаны ретінде қарастыра отырып, оның 2 вариантын зерттейді: шектелген және абсолютті. Шектелген монархида государь белгілі бір міндеттемелермен байланысты. Оны бұзғаны үшін ол биліктен айырылуы мүмкін, ал бір мемлекетпен оның халқы үшін әртүрлі жағдайлар әкелуі мүмкін нәтижелерге әкеледі.

        Ресей үшін ең пайдала және игі үмітті нысан болып абсолютті монархия табылады, өйткені осы нысан түрі ғана орыс халқына қайғысыздық пен шаттықты қамтамасыз етеді. Феофан абсолютті монархты қорғаушы және заңның күшті қорғаушысы ішкі және сыртқы қауіпсіздіктен қорғау ретінде көреді және әрбір адамға үй жіне қорғау.

...