Турки мәдениеті және дамуы кезендери

1) Жошының мұрагері - Батый Батыс Дешті Қыпшакты , Еділ бұлғарлары мен орыс княздіктерін , Польша , Венгрия , Чехия жерлерін және одан әрi карайғы жерлерді жаулап алу максатында басқыншылық жорықтарын жүргiздi . 1236-1242 жылдардағы Еуропаға жасалған жорықтардың нәтижесінде оның кол астына Кырыммен бірге , Дунайдың төменгі ағысына дейінгі жерлер қарады . Обь пен Ертiстiн жоғарғы бастауларынан Еділ мен Әмударияның төменгі ағысына дейінгі орасан зор аумакта Батый хан Алтын Орда мемлекетін құрды . Астанасы - Арай - Бату ( Астрахан манында ) , кейінірек Батыйдын ағасы Берке ханның билігі тұсында ( 1257-1266 ) Сарай - БеркеВолгоградка таяу ) болды . Моңғол империясынын тұтастығына түпкілікті соккы 1260 жылы берілді . Себебі , Мөңке кайтыс болғаннан кейін онын ағайындары : Арык Бұға мен Хұбылай бiр мезгiлде ұлы хандар деп жарияланған еді . Шынгыс хан билігінің бастапқы кезеңінде оның басты карсыластары ұйғырлар , керейттер , наймандар , меркіттер болды . Ұйғырлар монголдармен одактык катынастар орнатуға мәжбүр болған . Ал , тарихшы Рашид - ад - Дин монгол әскері Жетісуға басып кірген кезде , қарлұқтардың көсемі Арыслан хан Шынгыс ханға сыйлык әкелгені және оның ұлы болуға тiлек бiлдiрiп , оларға өз еркімен бағынғаны туралы жазады

2) Әмір Темiр өз қол астына бүкіл Орта Азияны бiрiктiрiп , зор империя кұруға ұмтылған болатын . Бірақ бұл максатына Алтын Орда кедергі келтiрiп тұрған едi . Оны әлсірету үшін Әмір Темiр Ак Орда мен Моғолстанға карсы баскыншылык жорыктарын жүргiздi . 1370-80 жылдарда Әмір Темiр бұл мемлекеттерге карсы ондаған жорықтар ұйымдастырады . Нәтижесінде олардын дербестігіне соккы берiлдi .

3) Алтын ордадан болин Ак Орда мемлекети Дешти кыпшак жерине жеке болинип шыкты. Алғашқыда Дешті Қыпшақ , Жетісудiн солтүстік - шығыс бөлігі , Ертіс аймағы Жошының үлкен ұлы Орда Еженнiн ұлысына кiрiп , ол Көк Орда деп атал ды . Ал , Жайык , Ырғыз , Тобыл , Сарысу өзенінің бойлары , Аралға жакын далалар , Сырдарияның төменгі ағысы Жошының тағы бір баласы Шайбаннын ұлысына кiрдi де , Ак Орда деп аталынды.Ак Орданы Орыс хан би леген кезде ( 1361-1380 ) едәуір нығайып күшейді

Шағатай ұлысының жеріне Үгедейдiн немересі Хайду ( 1269-1301 ) билік жүргiзiп , 1269 жылы дербес Хайду мемлекетін құрды . Оның жері Алтайдан ба стап Сырдария мен Әмударияға дейінгі аумақты алып жатты . XIV ғасырдың