Тарих дегенимиз не?

Тарих дегенимиз не?

Тарих-ол адамнын откени мен бугини,келешек негизинин курылуынына берилетин ар улттын жеке казына байлыгы іспеттес.Тарих болган жане кайта тузетуге келмейтин,букил уакыт ишинде болган кайшылыктар ,согыстар, қаһармандық пен кайгыны,кандайда болган жагдайды оз бойына жиып отыратын акпараттык гылым.Ар халыкка оз тарихы ауадай манызды болып табылады ойткени тарихымен адам  оз бойын тузейди.Оз тарихын билу ол рухани сананын калыптасуы. Тарихты зерттеу  арқылы тарихи сана, мәдениет, дәстүр, ұрпақтар сабақтастыктарынын калай калыптасканнын озгергенин байкаймыз. Өзіңді-өзің тану тәрізді, тарихты танып-білу де - қазіргі даму процесіне аса қажет әрекет. Ол - болмай қоймайтын жоғалтулар мұңын тереңірек сезінуге мүмкіндік береді, сонымен бірге прогреске кең жол ашады. “Бүгінгі күнді түсініп-түйсіну үшін де, болашақтың дидарын көзге елестету үшін де кешегі кезеңге көз жіберуіміз керек.”-деп айткан Нурсултан Назарбаев биринши президентимиздин созимен тарих созинин тарихына унилейик.

Тарих сөзі көне грек тіліндегі "сұрастыру", зерттеу" ұғымынан пайда болған.Галымдардын зерттеулери бойынша Тарих созинин тубири  ундиеуропалык негизден шыкты деп тапкан. Тарих сөзінің этимологиясына келер болсақ түрлі көзқарастар бар. Кейбіреулер «тарих» сөзі сами тілінен енген десе, кейбір зерттеушілер парсы тілінен енген сөз екендігін алға тартады. Ибрани тілінде «йәреах» сөзі «ай» деген мағынаны білдірсе «махриз» сөзі парсы тілінде «айдың көрінуі» деген мағынаны береді. Ибн Манзур «Лисану әл-араб» атты сөздігінде тарих сөзінің негізі араб тілінде емес, мұсылмандар кітап иелерінен алғандығын айтады. Сонымен қатар кейбірейлері грек тіліндегі ескі мағынасындағы «арх» сөзімен де байланыстырады. Археология сөзі «арх» сөзінен бастау алады.Тарих сөзі италиян тілінде «storia», француз тілінде «histoire» грек тілінде «storia» сөздерімен келіп, хикая мағынасында қолданылады ағылшын тілінде де «story» осы мағынада келеді. Араб тілінде тарих сөзі исламға дейін хикая мағынасында қолданылған. Ал Коне Грецияда тарих сози жогарыда тусиндиргендей зерттеу магынасында баскада гылым жолдарында колданыс алган.Мысалга бул созди грек галымы Аристотелде “Жануарлар тарихы”енбегинде,Гомердин анурандарында,Гераклиттын жазбаларында кездеседи.Басында бул соз тек Ионии халыктарында колданыска ие болса,кейиннен букил эллиндик оркениетке тарады.Тарихтын тарих гылымы ретинде калыптасуы ушин оны жазбадерек,китап,окига кылып  жазу кажет.Сол жазба тарихынын негизин салушы б.з.б 484-425 жылдары омир сурген грек тарихшысы Герадот болган.Ол алгаш  9 китаптан туратын Тарих атты енбек жазып,букил батыс жерине тарихтын атасы деген атпен айгили болды.Герадот ушин тарих деген сол мезетте болган жагдайды баяндап кейинги уакытка тарих болып калатын саркылмас кундылык.Онын замандысы Фукидид Полепоонес согысынын тарихы китабынын авторы тарихты кудайлардын емес,адамдардын тандауымен истеген истеринин натижеси ретинде деп таныган.Британ тарихшысы Тревор-Ропер ойынша тарихтын тубине жету ушин адам киялы кажет,тарих деген гылым емес ол онер деп айткан екен.Арине барлык ойга карсы оппозициялык тужырымдар болады,сонын бири немис тарихшысы Эрнст Нольте тарихты кимыл-козгалыс идеясы ретинде корген.XIX гасырдын тарихшысы ,ойшылы Эмиль Дюркгейм:”Тарих ол тек алемде болган окиганы суреттеу аркылы гана гылым болып табыла алады”деп пайымдаган.Енди зерттей келе карайтын болсак тарих ол гылым ретинде  оз алдына болек идеология болып табыла алама? деген сурак туады.Ал ендеше соган жауап ретинде тарих жайлы айтылган улы тулгалардын толгауларына суйене отырып тарихтын ол гылым гана ретинде емес, оте бай ,казыналы,тарихы мол гылым тури.Тарих сози ен алгаш осы гректермен арабтарда колданылган.Арабтын тарихнама атасы Ибн Халдун ойынша тарих ол-откен окигалар мен мадиниеттин коринис.Тарих адамзат когамынын басынан откен гумырын зерттеп,оны жан-жакты кырларын карастырады.Сондай ак тарихтын гылым ушин емес,ен биринши орында тагылым алу ушин зерттелетинин билуимиз тиис.Ал сол тарихты бизге жеткизген ол-тарихшылар.Маселен оз жеримизди зерттеп калдырып кеткен Рашид ад-дин,М.Дулати,Ал-Фараби,М.Кашкари сынды тарих жазушылар аркасында келешек урпак биз бен сиз оз тарихымызды мактан етип айтамыз.Тарих жайлы менин жеке тужырымым:тарих бир мезетте,бир кезенде болган окигалардын жиынтыгы, онын уакыт оте келе тарих болып калыптасуы.Ал сол тарихты тарих еткен ар заманнын улы ойшыл галымдары.Тарих тек сол кезеннин адамдарымен бирге мангиге омир суреди.Адам жеке тарихымен жангырады.Сондыктан өткен тарихты білмейінше, болашақты болжау қиын. Сол себепти оз тарихын санасына синирип оскен арбир халык бойында ели мен жерине,тили мен динине,мадениетине деген ултжандылык сезими болуы тиис.Тарихтын курылысы озгериске ушырасада,тарихтын аякталмайтынын естен шыгармау кажет...