Павлодар өңірі халқының әлеуметтік-демографиялық дамуы (1897-2007 жж.)

КІРІСПЕ

Зерттеу таќырыбыныњ µзектілігі. Тарихи демографияныњ ажырамас бµлігі болып табылатын аймаќ халќыныњ єлеуметтік-демографиялыќ дамуын зерттеу Ќазаќстан тарихыныњ аса к‰рделі мєселелерініњ бірі болып табылады. Кењестік ж‰йе т±сында жекелеген аймаќ т±рмаќ, республикадаѓы єлеуметтік-демографиялыќ ахуал б±рмаланып, аќиќатын ашуѓа м‰мкіндік болмады. Б±л Ќазаќстан тарихи демографиясында отарлау кезењі мен кењестік дєуірде ж‰ргізілген демографиялыќ саясатты біржаќты марапаттайтын, тарихи обьективті шындыќтыњ ќаѓидаларына ќайшы, ±лттыќ м‰ддеден алыс ењбектердіњ д‰ниеге келуіне жол ашты.

Тєуелсіздікке ќол жеткізгеннен кейін Ќазаќстанныњ ж‰ріп µткен жолы мен µткен тарихын ќасањ ќаѓидаларсыз жазуѓа, жете зерттелмей келген т±старына жіті назар аударуѓа м‰мкіндік туды. Оныњ ‰стіне ХХ ѓ. соњѓы онжылдыѓында республикамызда халыќ саныныњ кемуі, кµші-ќон ‰рдісініњ ерекше ќарќын алуы, табиѓи µсімніњ бєсењдеуі, халыќтыњ «ќартаю» ‰рдісініњ белењ алуы, єл-ќуатыныњ µзгеруі, ж±мыссыздыќтыњ етек жаюы жєне т.б. ќ±былыстар халыќтыњ єлеуметтік-демографиялыќ дамуына кері єсерін тигізгендіктен б±л таќырыпты зерттеудіњ µзектілігі арта т‰сті.

Елдегі єлеуметтік-демографиялыќ ахуал ‡кіметтіњ назарынан тыс ќалѓан жоќ. Елбасы Н.Є. Назарбаевтыњ µзі «Ќазаќстан-2030: барлыќ ќазаќстандыќтардыњ µсіп-µркендеуі, ќауіпсіздігі жєне єл-ауќатыныњ артуы» деген Ќазаќстан халќына арнаѓан Жолдауында «¦лттыќ ќауіпсіздік басымдыќтарыныњ дењгейіне демографиялыќ жєне кµші-ќон саясаты шыѓарылуы тиіс. Егер біздіњ мемлекеттік органдарымыз б±ѓан б±рынѓысынша немќ±райлыќпен ќарайтын болса, онда біз ХХІ ѓасырдыњ ќарсањында Ресейдіњ артынан адам саны сыртќы кµші-ќон процестерінен ѓана емес, табиѓи жолмен кеми беретін «демографиялыќ апат» жаѓдайына тап боламыз. Б±л тенденция дереу тоќтатылуѓа тиіс» - деп атап кµрсетті [1, 35 б]. Осы жолдаудыњ негізінде «Ќазаќстан Республикасы демографиялыќ дамуыныњ 2001-2005 жылдарѓа арналѓан баѓдарламасы», «Халыќ денсаулыѓы», «Ќазаќстан Республикасында ана мен бала денсаулыѓын ќорѓау» сияќты т.б. баѓдарламалар ќабылданып, тиісті шаралар белгіленді.

1991 ж. ќазіргі Астана ќаласында «ХІХ–ХХ ѓ. Орал, Сібір, Орта Азия жєне Ќазаќстандаѓы демографиялыќ процестер» атты Б‰кілодаќтыќ, 1998, 1999, 2001 жылдары ¤скемен ќаласында «Ќазаќстан жєне іргелес территориялардаѓы этнодемографиялыќ процестер» атты халыќаралыќ ѓылыми-тєжірибелік конференциялар ±йымдастырылды. Осыныњ нєтижесінде республика халќыныњ єлеуметтік-демографиялыќ даму тарихын б‰гінгі к‰н т±рѓысынан ќарастырып, демографиялыќ дамуымыздаѓы келењсіз µзгерістер: халыќ саныныњ к‰рт кемуі, кµші-ќон ‰рдісініњ белењ алуы, табиѓи µсімніњ тµмендеуі т.б. себептері ашылып, м±ныњ басты себептері еліміз бастан µткерген патша ‰кіметі, кењес заманында ќалыптасќан єлеуметтік-экономикалыќ, саяси жаѓдайларѓа тікелей байланыстылыѓы айќындалды. Халыќтыњ єлеуметтік-демографиялыќ дамуыныњ кµкейкестілігі тарихи демографияныњ алдына ќойѓан міндеттерін к‰шейтіп, жекелеген аймаќтыќ зерттеулердіњ кењ серпін алуына себеп болды.

Ќазаќстан халќыныњ тарихын зерттеуде белгілі бір аймаќ халќыныњ єлеуметтік-демографиялыќ дамуыныњ ерекшелігін ашу, ±ќсастыѓын айќындау арќылы салыстырмалы талдау жасаудыњ ѓылыми мањызы зор. Єлеуметтік-демографиялыќ даму ерекшеліктерін жіктеп, саралау мен талдау арќылы ірі оќиѓалардыњ белгілі бір аймаќ халќыныњ дамуына тигізген ыќпалын, салдарын наќты айќындап, тарихымызды терењ тануѓа м‰мкіндік туады. Єлеуметтік- демографиялыќ ізденістердіњ белгілі бір аймаќтыќ зерттеулер аясында ж‰ргізілуі салыстырмалы материалдардыњ негізін кењейте отырып, теориялыќ т±рѓыдан зор ѓылыми мањызѓа ие бола алады.

Павлодар µњірі халќыныњ єлеуметтік-демографиялыќ дамуы географиялыќ орналасу, жер жаѓдайы мен мол табиѓи ресурстарына негізделген