Ауганстан-Пәкістан арасындаfы байланыстар

ӘОЖ 327.5

АУҒАНСТАН-ПӘКІСТАН АРАСЫНДАҒЫ БАЙЛАНЫСТАР

Қамбарбек Ұлжалғас- ЗХҚ-211тобының студенті

Исаев Мұхтар-PhD Аға оқытушы

     Пәкістанның Ауғанстанмен терең этникалық, мәдени, тілдік және географиялық байланыстары қалыптасқан. Пәкістанның Ауғанстанға қатысты негізгі мақсаттары оның геостратегиялық, қауіпсіздік және экономикалық мүдделері және Пәкістанның Орталық Азияға шығатын қақпасы болып табылады. Тәуелсіздікке жеткенге  дейін Ауғанстанның сыртқы саясатына толығымен Үндістандағы британдық үкіметтің талаптары мен ұмтылыстары, Ұлыбританияның және кейде орыстардың талаптары мен ұмтылыстары әсерін тигізді. [1, 307 б.].

        Ауғанстанның сыртқы саясатының принциптерін айқындап, оның сыртқы саяси мақсаттары мен бағыттарын айқындап, халықаралық жүйеге барынша әсер етті. Ауғанстанда қуғын-сүргінге ұшыраған дін ғұламалары Пәкістанға қашып, саяси партияларға қосылды. Шын мәнінде , Пәкістан экстремизмнің ұясы болды. Мектептер жыл сайын мыңдаған фундаменталисттерді Ауғанстандағы соғысқа жіберетін әскери орталықтар қызметін атқарды. 80-ші жылдары Пәкістан мектептерінің маңыздылығы төмендейді деп болжанды, бірақ 1990-шы жылдарға дейін мектептердің маңыздылығы төмендеген жоқ.1995 жылы Талибанның қолдауымен Пәкістанның өз үкіметі құрылды.

        1947 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін Пәкістанның Кашмирге байланысты Үндістанмен қақтығысы басталды. Үндістанмен қақтығыс және Ауғанстанмен шекара дауы Үндістан мен Ауғанстан арасындағы жылы қарым-қатынасқа байланысты Пәкістанды үнемі алаңдатып келеді. [2, 46-59 б.] 1919 жылы Ұлыбританиямен соғыстан кейін ел толық тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін Шах Аманулла хан аймақтың геосаяси қауіпсіздік құрылымында британдық, ресейлік және неміс бәсекелестігін болдырмау үшін ірі державалармен қарым-қатынаста бейтараптық ұстанды.[3, 80 б.].Аманулланың асығыс реформалары сәтсіздікке ұшырап, үкімет істерінен кеткен Надир шах сыртқы саясатқа сақтықпен қарайды. Нәдір шахтың бейтараптық стратегиясы Англия мен Ресейге келгенде сақтық танытты. [4, 83 б.].

      Қырғи қабақ соғыс кезінде аймақтың геосаясатына екі алпауыт держава Кеңес Одағы мен АҚШ арасындағы бәсекелестіктен туындаған геосаяси тәртіп әсер етті. [5, 351 б.].1979 жылында Кеңес Одағының Коммунистік партиясы АҚШ Ауғанстандағы саяси күйзелістерді пайдалана алады деген қорытындыға келіп, ақыры Ауғанстанға әскер жіберу туралы шешім қабылдады.

   Ауғанстан ұзақ жылдар бойы лаңкестіктің құрбаны болғанымен, бұл жолы лаңкестік әлемдік қауіпке айналды. 11 қыркүйек АҚШ-тың назарын Ауғанстан мен аймаққа аударды және терроризммен күрес АҚШ-тың сыртқы саяси мақсаттарының алдыңғы қатарында болды, бұл терроризммен күресуге баса назар аударуды Америка Құрама Штаттарының сыртқы саясатындағы басымдыққа айналдырды.

         1972 жылдан 1989 жылға дейін Пәкістанның Кашмирге қатысты сыртқы саясаты қолдау таппайтын фактор ретінде қарастырылды. 1989 жылы басып алынған Кашмирдегі жергілікті халық көтеріліске шыққанда, Пәкістан бұл азаттық күресті 1994 жылға дейін қолдап, оны жиһад деп атады[6, 95 б.].

       1976 жылы Пәкістанның ядролық технологияға енуі Америка Құрама Штаттарымен шиеленісті күрт арттырды. Қарусыздану бағдарламасының нәтижесінде Америка Құрама Штаттары Пәкістанға ауыр экономикалық санкциялар енгізді. Пәкістанның АҚШ-пен қарым-қатынасы салқындағанымен, Пәкістанның саясаты мен Талибан режимі Пәкістан үшін маңызды болып қала береді. Ауғанстанның Талибан үкіметіне қолдау көрсетуі нәтиже бермеді, өйткені Талибан режимі халықаралық қоғамдастық тарапынан, демократиялық емес шаралар қабылдағаны үшін беделін түсірді.

      2001 жылдың 11 қыркүйегінде Америка Құрама Штаттарында болған лаңкестік әрекеттер халықаралық саясатта, ғалымдар 11 қыркүйекке дейінгі және одан кейінгі халықаралық қатынастар деп атайтын маңызды өзгерістерге әкелді. Бұл тосын және қорқынышты оқиға халықаралық лаңкестіктің, әсіресе Ауғанстандағы Талибан мен Әл-Қаиданың қиындықтарын әкелді.

       Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін Үндістан Ауғанстанның шығысы мен оңтүстігіндегі көршісі ретінде Ауғанстанның сыртқы қатынастарында ықпалды рөл атқарды. Ауғанстанның Пәкістанға жиһад тартуы саяси, экономикалық және әскери жетістіктермен қатар жүрді. Ол Батыс пен Америка Құрама Штаттарына қатысты өзінің саяси және әскери позициясын нығайтты, ядролық қаруға қолжетімділікті ашты және Батыстың қару-жарағы мен Ауғандық жиһадқа өз әскерін жабдықтау және жаңарту үшін әскери көмек көрсетті. 1980 жылдардағы аймақтағы соғыс пен зорлық-зомбылық, халықаралық қауымдастықтың экстремистер мен лаңкестікпен араласуы шын мәнінде Ауғанстан жиһады кезіндегі Батыс пен АҚШ саясатының жемісі болып табылатын 11 қыркүйек оқиғасы Талибан қозғалысын қолдаушы және ислам экстремизмін, әсіресе Әл-Қаида жетекшілерін қабылдаушы ретінде Пәкістанға күрделі сынақ болды.