Сібір платформасының пайдалы қазбалары

1.Кіріспе

Платформа-екі қабатты құрылымы бар континенттің жер қыртысының тұрақты қатты учаскесі:

Төменгі қабат-бүктелген, интрузия (іргетас).

Жоғарғы қабат - металл емес, көлденең немесе қуыс жатқан шөгінділермен бүктелген.

Платформа тысының пайда болуы, әдетте, сынумен шектелген желілік аймақтар шегінде нанбольді алаңдарда жинақталатын, континентальды формацияның базальдік лагунынан басталады, бұл аймақтар авлакогендер немесе рифті аймақтар деп аталады.

Келесі кезең - плитка, жүктеуде платформаның едәуір бөлігі тартылған кезде:

- мұнда аралас геосинклиналь тарапынан болатын теңіз өтеді. Трансгрессивті теңіз формациясы пайда болады, бұл кварц және полимиктік құмдар, қара саз. Ең көп трансгрессияға жауап беру, әктас, доломит, кейде құм-сазды жыныстардың қабаттары бар платфорлы карбонатты формацияның жиналуы. Содан кейін регрессия басталады. Платфорлы тыстың әр циклінің жыныстарының жиналуы континентальды формацияның пайда болуымен аяқталады.

Платформалардың шегінде екі құрылымдық қабат бөлінеді:

- Жиналмалы іргетас

-Қап

Қалқан-жер бетіне іргетастың шығуы.

Плита-қақпақпен жабылған платформаның бөлігі. Плиталар шегінде іргетас тереңдікке батырылады.

Антиклиза-бұл шөгінді қабының астындағы іргетастың терең емес жатыс учаскесі.

Синеклиза-үлкен ойпаттар, қабының қуаты едәуір болатын қатпарлы іргетастың терең жатқан учаскелері.

2.Сібір платформасы

Сібір платформасы түгелімен Ресей аумағына кіреді.Негізінен жазық жербедермен сипатталатын Шығыс Еуропа платформасымен салыстырғанда, Сібір платформасы қыратты жəне үстіртті жербедермен сипатталады. Сібір платформасының ауқымында кембрийдің жікқабаттық бөлімшелері жасақталған, венд пен кембрийдің, ордовиктің, силурдың, өзге де бір топ жүйелердің жапсарлық тіректі қималары хатталған, кешпротерозойлық немесе байкалдық қатпарлықтың көрініс беру ерекшеліктері анықталған. «Сібір платформасы» деген атау 1923 жылы академик А.А.Борисяк тарапынан ұсынылған.

Платформаның шекаралары. 

Сібір платформасы Шығыс Сібірдің орталық жəне солтүстік бөліктерін қамти отырып, батысында Енисей өзенінің арнасымен, шығысында Лена жəне Алдан өзендерінің арналарымен шектеледі. Платформа батысында Батыс Сібір тақтасымен, оңтүстік-батысында жəне оңтүстігінде Енисей бұйратының құрылымдарымен (Саян- Енисей қатпарлы облысымен жəне Байкал-Патом таулы қыратымен), ал шығысында Верхоян жотасымен (Верхоян- Чукотка қатпарлы облысымен) жапсарласады. Солтүстігінде платформа Таймыр-Солтүстікжер қатпарлы облысымен шектеледі. Платформаның жалпы ауданы 4 млн км2-ден астам.

Сібір платформасының тектоникалық аудандастыру сұлбасы.

 Сібір платформасы өзінің құрылыс ерекшеліктері тұрғысынан қалқандарға, көтерілімдерге, синеклизаларға, моноклизаларға, ойысымдарға, авлокогендерге, үстемеленген ойыстарға т.б. дараланады.

Анабар қалқанын кейбір ғалымдар Анабар-Оленек антеклиза- сының құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Ол батысында Тунгус синеклизасымен, оңтүстігінде Вилюй синеклизасымен, солтүстігі мен шығысында Лена-Анабар ойысымен жəне Верхоян алды ойысымымен жапсарласады. Анабар-Оленек антеклизасы ауқымында екі түрлі құрылым бөлінеді, оның бірі – Анабар қалқаны, екіншісі – Оленек к/терілімі. Анабар қалқаны ауқымында метаморфтанған архей кешені ашылады. Қалқанның баурайлары батысқа, оңтүстікке жəне шығысқа қарай бірте-бірте еңістенеді, ал солтүстігінде тік құлайды. Олар төменгі палеозой түзілімдерінен құралған көтерілімдер мен ойыстар жүйесін құрайды. Анабар қалқанының солтүстігінде дүние жүзіндегі ең ірі жасынтас кратерлерінің бірі – Попигай астроблемасы орналасқан. Оның көнелігі палеогенге сəйкес келеді.

...