Қазақтың ғажайып қаруы

ӘЛЬ ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

[pic 1]

СӨЖ

Тақырып:Қазақтың ғажайып қаруы.

Орындаған: Жиенбекұлы.Н

Тексерген: Жаркимбаева.Д.Б

Алматы 2023

Көшпелілер өмірінде әскери дәстүрлердің маңызы зор болды, ал далада әскери қызмет ең маңыздылардың бірі болды. Сонау 16 ғасырда ағылшын саяхатшысы әрі дипломаты Энтони Дженкинсон Арал өңірінің көшпенділері туралы «аң аулау үшін болсын, басқа ойын-сауық үшін болсын» ешқашан садақсыз, жебесіз, қылышсыз кетпейтінін жазған. Қару ұстау еркін малшының заңды құқығы ғана емес, тіпті міндеттемесі де болды. Хан Тәукенің «Жеті жарғы» ұстанымы бойынша қазақтардың көшпелі қоғамының тең құқылы мүшесі ретінде қаруы барлар ғана саналуы мүмкін еді.

Олай болса, А.Левшин «Қырғыз-казак немесе қырғыз-қайсақ ордалары мен далаларына сипаттама» атты белгілі еңбегінде Тәуке ханның заңдар жинағында: «Халық жиналыстарында бірде-бір қырғыз шықпауы үшін» деп атап көрсеткен. қарудан басқа.Қарусыздардың дауысы жоқ, ал кішілері оған жол бере алмады, сондықтан қару ұстай алатын кез келген адам (сұлтандардан басқа) хан мен ел билеушілеріне олардың мүлкінің 20-дан бір бөлігін беру үшін төлейтін. жыл сайын. Көшпелі қазақтардың тұрақты әскері болмағанымен, қажетіне қарай жиналатын рулық жасақ қана болды. Жұмылдыру кезінде әрбір сарбаз кем дегенде екі жауынгерлік атпен және өзінің әскери техникасымен жорыққа шығуы керек болды.

Қару – халықтың материалдық мәдениетінің құрамдас бөлігінің бірі, ол уақыт өте келе өзгере отырып, өзінің дәстүрлі белгілерін сақтайды. Әскерлердің қарулануы әрқашан жоғары деңгейде ұсталды. Қазақ халқы ертеде қырлы қарудың алуан түрі басым болған. 18-19 ғасырларда қазақ даласында болған белгілі Қазақстан зерттеушілері Н.Рычков, А.Левшин қазақтардың найза, қылыш, жебе, мылтық, шайқас балтамен соғысқанын баяндаған.

Оңтүстік Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану музейінде 18-19 ғасырлардағы қазақтар шайқастарда пайдаланған әскери сауыт-саймандар мен қырлы қарулардың алуан түрлері, атыс қаруының үлгілері мол жинақталған.

Жауынгерлер шайқас алдында шынжырлы шынжыр киіп, шайқаста бір-бірін ажырату үшін қолдарына әскери туы бар бір түсті белдіктерді байлады. Қазақ жауынгерінің сауыты (сауыт) шайқаста басын, қолын және басқа дене мүшелерін қорғау үшін қызмет еткен. Қазақ жауынгерлерінің сауыт-саймандарының алуан түрі – шынжырлы пошта, снарядтар, дулығалар, қолдар мен аяқтарды қорғауға арналған қалқандар және т.б. Мұражай коллекциясында сонау 1928-1930 жылдары мұражай экспозициясын құру кезінде Сайрам өңірінен сатып алынған және Шымкент тұрғындары сыйға тартқан алты тізбекті пошта бар. Оның бесеуі – аймауыт – бір-біріне мықтап бұралған, тығыз тор түзетін сақиналардан тұратын болат шынжырлы пошта. Бұл қысқа жеңдер мен жағалары бар «металл жейделер». Әртүрлі ұзындықтағы тізбекті пошта - 80 см-ден 120 см-ге дейін, әрқайсысының салмағы 6-дан 8 кг-ға дейін. Жауынгердің керемет күші болуы керек екені анық,

Коллекцияда көкірекше түріндегі бір металл сауыт – ақберен бар және ол шынжырлы поштаға қарағанда сақиналармен бекітілген үлкен тақталардан тұрады. Кеуде, арқа, иықтарды жабатын тақтайшалар дизайнда, бекітуге арналған тесіктердің саны мен орналасуында ерекшеленеді. Ақберенді әдетте шынжырлы пошта аймауытының үстіне киетін. Осылайша, ұрып-соғу қаруынан мұқият қорғаныс алынды. Міндетті түрде басты қырлы қарудың соққыларынан қорғау болды.

Сондай-ақ 1926 және 1928 жылдары Сайрамда сатып алынған екі дулыға көрмеге қойылған. Дулыға - дулыға - қазақ батырлары шайқаста немесе жорықта киетін темірден жасалған. Дулығаға жауынгердің бетін, мойнын және иығын қорғайтын шынжырлы тор бекітілді.

Жауынгердің қару-жарағына қашықтан, жақын шайқас пен қорғаныс құралдары кірді. Қазақтардың негізгі қаруы қылыш пен садақ болды. Коллекция негізінен 1927-1932 жылдары мұражайға енген екі қылыш пен оннан астам жүзді қамтиды. Қылыш – қырғыш қырлы қару Шығыста VI-VII ғасырларда пайда болған. Ол дөңес жағында қалақшасы бар болат иілген қалақшадан және қаптамамен қапталған тұтқасынан (ұясынан) тұрады. Қылшықтың ұзындығы 70-тен 90 см-ге дейін.Қын ағаштан жасалған, содан кейін былғарымен жабылған, олар жиі металл және күміс астармен безендірілген.