Мемлекеттің “дұрыс“ формалары

Мемлекеттің “дұрыс “ формалары: монархия (бір ғана адамның және оның ұрпақтарының шексіз билігі), аристократия (тек “жақсылардың” қолындағы ғана билік), полития (орта таптың қолындағы билік).

Мемлекеттің “дұрыс емес ” формары: тирания (тиранның қолындағы билік), олигархия (азшылықтың билігі), демократия (халық бтлігі).

Демократиялық режим (грек. demokratia-демократия) халықты биліктің негізгі көзі ретінде тануға, теңдік пен еркіндік қағидаттарына негізделген. Демократияның белгілері:

• сайлау-жалпыға бірдей тең және тікелей сайлау арқылы азаматтардың мемлекеттік органдарға сайлануы;
• биліктің бөлінуі-билік бір-бірінен тәуелсіз заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлінеді;
• азаматтық қоғам-азаматтар ерікті қоғамдық ұйымдардың дамыған желісі арқылы билікке әсер ете алады;
• теңдік-бәрі бірдей азаматтық және саяси
• олардың құқықтары мен бостандықтары, сондай-ақ кепілдіктері;
• плюрализм-басқа адамдардың пікірлері мен идеологияларын, соның ішінде оппозицияны құрметтеу басым, толық жариялылық пен цензурадан баспасөз бостандығы қамтамасыз етілген;
• келісім-саяси және басқа да әлеуметтік қатынастар мәселені күшпен шешуге емес, ымыраға келуге бағытталған; барлық қақтығыстар құқықтық жолмен шешіледі.

Демократиялық режимнің белгілері:

• билік заңның үстемдігі;
• биліктің бөлінуі;
• азаматтардың нақты саяси және әлеуметтік құқықтары мен бостандықтарының болуы;
• мемлекеттік билік органдарын сайлау;
• оппозицияның болуы және плюрализм.

Демократиялық режимдерге мыналар жатады:

• президенттік республикалар;
• парламенттік республикалар;
• парламенттік монархиялар.

Демократиялық саяси режим халықты биліктің қайнар көзі ретінде мойындаумен айқындалып, азаматтардың қоғамдық өмірге және олардың саяси құқықтары мен бостандықтарын практикалық жүзеге асыру арқылы билік құрылымдарын қалыптастыру процесіне жаппай қатысуын қамтамасыз етуі тиіс.

«Демократия» деген сөз (грек тілінде – demos – халық, cratos – билік) халық өкіметі, халық билігі дегенді білдіреді. Дегенмен, ерте замандардан бастап қазіргі уақытқа дейін демократияның мазмұны жөнінде талас тоқталмай келеді. Әр түрлі авторлар демократияның жекелеген құрамдас бөліктеріне, мысалы, көпшіліктің билігіне, оны шектеуге және оған бақылау жасауға, азаматтардың негізгі құқықтарына, құқықтық және әлеуметтік мемлекеттілікке, биліктің бөлінуі, жалпыға бірдей сайлау, жариялылық, әр түрлі пікірлер мен көзқарастардың тайталасына, плюрализмге, азшылықтың мүдделерін қорғау, теңдік, бірге қатысу және т.б. назар аударады. Бұл қазіргі кезде демократияның мағынасын түрліше түсіндіруге себепші болып отыр. Бір жағдайларда оны индивидтің тіршілік әрекетінің барлық түрлерінің еріктілігіне негізделген қоғамдық жүйе ретінде кеңінен түсіндіреді. Ал, екінші бір жағдайларда ол билікке иелік етуде барлық азаматтар тең саналатын мемлекеттің формасы ретінде неғұрлым тар мағынада түсіндіріледі. Осынысымен де ол билік бір адамға ғана тиісті болатын монархиядан және басқаруды адамдар тобы іске асыратын аристократиядан ерекшеленеді. Ақырында, демократия қоғамдық құрылыстың ең жоғарғы үлгісі, бостандықтың, тең құқықтылықтың, адам құқықтарының құндылықтарына негізделген белгілі бір көзқарас ретінде түсініледі. Аталған құндылықтарды насихаттайтын индивидтер, топтар олардың жүзеге асуына серпін береді. Осы мағынада «демократия» термині әлеуметтік қозғалыс ретінде, белгілі бір партиялардың бағдарламасында іске асырылған саяси беталыстың типі ретінде түсіндіріледі.

Демократиялық режим, егер заң шығарушы билікті халық сайлаған алқалық органдар ұсынса, егер, заң шығарушы олардың жынысына, нәсіліне, ұлтына, мүліктік жағдайына, білім деңгейіне және дін ұстануына қарамастан азаматтардың кең әлеуметтік-экономикалық және саяси құқықтары мен бостандықтарын нығайтатын болса, сондай жағдайда ғана мүмкін болады.

Демократиялық жүйе өзіне маңызды екі компонентті қосатындығын мойындаған жөн: билік етудің демократиялық формалары мен әдістері және азаматтардың саяси шешімдер қабылдауға ықпал ету жолымен саясатқа шынайы қатысуының құралдары мен мүмкіндігі. Соған сәйкес, демократиялық режимнің қызмет етуі үшін саяси өмір тәжірибесінде негізгі демократиялық принциптерді жүзеге асырудың зор маңызы бар.