ҚР жер құқығы негіздері

                                                            ҚР жер құқығы негіздері

 Жерге мемлекеттік меншік кұкығы Қазакстан Республикасында алғаш рет Конституцияда КСРО кұрамында болған кезде орныкты-рылып, Қазакстан Республикасының 1995 жылғы Конституция-сында бекітілді, Мемлекеттік меншік кұкығы барлык жерлерді казіргі кезгі жэне болащак ұрпактардың мүддесі үшін жоспарлы және үтымды түрде пайдалануға мүмкіндік береді. Меншіктің бұл түрі ҚР жер кодексінің 5-бабында көзделген жер туралы заңнаманың барлык міндеттерін жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Бүл жөнінде біз осы оку кұралының басында атап өткенбіз. Жоғарыда аталғандай, Қазакетан Республикасында мемлекеттік және жеке меншік танылып, тендей корғалады. Меншікті пайдалану коғамның игілігіне кызмет етуі тиіс. Мен-шіктің субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз кұкык-тарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды корғау кепілдіктері заңмен аныкталады. Мұндай заң болып Қазакстан республикасының Жер кодексі жэне республиканың меншік кұкығы мен жер пайдала-нуға катысты туындайтын катынастарды реттейтін баска да зандары табылады^ Қазакстан Республикасының Конституциясы меншік кұкығы мэ-селесінде меншікті пайдалану кұкығын алғашкы орынға кояды, себебі, жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншік кұқыктарының негізгі мазмұны болып коғамның игілігіне кызмет ететін жерді пайдалану кұқығы хабылады] Шаруа (фермер) кожалыктары жэне тауарлык ауыл шаруашы-лыгы өндірісі үшін ауыл шаруашылығы максатындағы жерлерге жеке меншік кұкығын енгізу осы жер пайдалану түрінің субъектіле-рінің мүдделерімен жэне ауыл шаруашылығы максатындағы жерлерді ұтымды және тиімді пайдаланумен байланысты. Өйткені, аталған мэселе жер туралы жаңа заңнаманың басты міндеті болып табылады. Бүл жерлердегі жеке меншік құкығы осы күкык субъектілерінің топырак кұнарлығын, жер айналымын арттыруға, экологиялык сала-уаттылыкты камтамасыз етуге катысты материалдык мүдделерін арттырады. Ауыл шаруашылығы максатындағы жерлердегі жер учаскелеріне жеке меншік кұкығының субъектілері экономикалык, элеуметтік жэне экологиялык шараларды жүргізуде ауыл шаруашылык органдарынан тэуелсіз болып келеді, соған карамастан олар Қазакстан Республикасының бүкіл халкының салауаттылығы үшін ауыл шаруашылык өндірісінің тиімділігін арттыруда мемлекеттің көмегіне сүйене алады. Қазакстан Республикасының ауылдың экономикасын, мэде-ниетін, тұрмысын көтеруге және баска да әлеуметтік, экономикалык мэселелерге катысты жүргізіп отырған шаралары аркылы бұған оңай көз жеткізуге болады. Жер учаскесіне азаматтар мен мемлекеттік емес занды түлғалар-дың жеке меншік кұкығын орныктыру — бүл объективтік кажеттілік. Бүл мыналармен байланысты: Біріншіден, орман және ауыл шаруашылығындағы жер учас-келері өндіріс кұралы ғана емес, сонымен катар, орналасу жері, өнді-рістің жэне коғам мүшелері кызметінің базис-аумағы да болып табы-лады. Мүліктік сипаттағы объектілер

2

(тұрғын, бағбандык, саяжай-лык, өндірістік үйлер, кұрылыстар, ғимараттар) мен жер күкығы катынастарының (ғимараттың, кұрылыстың жерін пайдалану, олар-цы күту, сол жерлерде бағбандыкпен және бакшалыкпен айналысу) арасында тығыз байланыс болады. Екіншіден, жер учаскесіндегі меншік объектілерін пайдалану мен жер учаскесін нысаналы максаты бойынша пайдалану кұкыгының субъектісі болып тек бір түлға (жалға беруді есептемегенде) табыла-ды. Тәжірибеде меншік күкығының объектілері немесе жер учаскесі берілетін жағдайларда (сату-сатып алуда, мұрагерлік жағдайында және т.б.) жогарыда аталған екі объект те бірге беріледі. Сол себепті, жер туралы заңнама осы мәселелерді ескере отырып, ҚР Жер кодексінің 23-бабында былай делінген, Қазакстан Рес-публикасы азаматтарының жеке меншігінде шаруа (фермер) кожа-лығын, өзіндік косалкы шаруашылык жүргізу, орман өсіру, бағбан-дық, жеке тұрғын үй жэне саяжай кұрылысы үшін, сондай-ак үйлерді (күрылыстарды, ғимараттарды), олардың мақсатына сэйкес кызмет көрсетуге арналған жерді коса алғанда, өндірістік жэне өндірістік емес, соның ішінде, тұрғын үйлерді (күрылыстарды, ғимараттарды) жэне олардың кешендерін салуға берілген (берілетін) немесе олар салынған жер учаскелері болуы мүмкін. Қазакстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 22-желток-сандағы «Жер туралы» заң күші бар Жарлығының 1-бабы (бұрын «Негізгі терминдер жэне аныктамалар» деп аталған) жерге заттык кұкықты көздеген. Бүл кұкык меншік кұкығы, жер пайдалану күқы-ғы, жеке меншіктегі жер учаскесін уакытша пайдалану күкығы, сервитут жэне баска да заттык кұкыктар ретінде аныкталды. Бұл Жарлыктың 11-бөлімі «Жерге меншік кұкығы жэне баска да заттык кұ-кыктар», 3тарауы «Жер учаскесі меншік қүкығы, жер пайдалану қүкығы жэне баска да заттық кұкыктардың объектісі ретінде», 5-тарауы «Жерге меншік күкығы» деп аталды. Қазакстан Республикасының 2001 жылғы 24-каңтардағы «Жер туралы» заңы жерге заттык кұкык аныктамасын бермеді. Бүл заңның 2-бөяімі «Жерге меншік кұкығы, жер пайдалану кұкығы жэне баска да кұкыктар», 3-тарауы «Жерге меншік кұкығы», 4-тарауы «Жер гай-далану кұкығы» деп аталды. Бұл заңның 5-тарауында да («Жер у час-кесі меншік кұкығының, жер пайдалану кұкығының жэне баска да кұкыктардың объектісі ретінде») жерге заттык кұкыктүсінігі болма-ды. Алайда, Қазакстан Республикасының 2003 жылғы 20-маусым-дағы жаңа Жер кодексінің 2-бөлімі «Жерге меншік кұкығы, жер пайдалану кұкығы және өзге де заттык кү-кыктар» деп аталды, ал бүл бөлімнің тараулары мен баптарында заттык кұкыктың түсінігі, оның түрлері мен күкыктык жағдайы талданбады. Қазіргі кезде ҚР Жер кодексі бойынша, жер, жер учаскелері, жер пайдалану кұкығы, сервитут келесі негіздер бойынша заттык кұкык-тың объектілері бола алмайды. Жерге меншік кұкығының түсінігі ҚР Жер кодексінің 3-бабында берілген. Қазакстан Республикасындажер мемлекеттік меншікте болады. Жер учаскелері Жер кодексінде белгіленген негіздерде, шарт-тар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін. Жер, оның койнауы, су көздері, өсімдіктер жэне жануарлар дү-ниесі, баска да табиғи ресурстар мемлекеттік меншікте болады.