Ақуыз қасиеттері, жіктелуі

Ақуыз қасиеттері, жіктелуі.

    Тіршіліктің барлық қасиеттері- құрылымдық ұйымдастыру, заттар алмасуы, өсуі, дамуы, дифференцияциясы, түрлердің әртурлі болуы, энергияны шыгаруы мен баска түрге айналдыру, өзін-өзі калыптастыруы, кеңістікте козғалуы, өзіне ұқсас түрде дүниеге әкелуі, қоршаған ортадағы жағдайды талдап, білуге мүмкіндігі болу, ең бірінші белокты молекулалармен байланысты. Табиғатта 1010 1012 есе түрлі белокты молекулалар кездеседі, олар вирустан бастап адамға дейінгі тірі ағзалардың тіршілігін қамтамасыз етеді. Ішек таякшасы 3 мың түрлі белокты молекулалардан, ал адам ағзасы шамамен 5 млн белок молекулаларынан құралған. Ағзада болатын ондаған мың белок молекулаларының

әрқайсысының ерекше құрыльмы және белсенді орталығы бар, ол көптеген молекулалардың ішінде бір ғана молекуланы танып, сонымен ғана өзара қарым-қатынаста болу қабілетін қамтамасыз етеді. Соның барлығы белок молекуласының:

- биокаталитикалық, тасымалдаушы,

- қорғаныш

- жиырылу

-құрылымдық

- реттеуші

- трофикалық

қызметтерді қамтамасыз ететін ерекше, өзіне тән биологиялық қасиеттерінің пайда болуына әкеледі.

         Белоктардың биологиялық қасиеттерінің негізінде клеткада және бүкіл ағзада өтетін метаболитикалық және физико-химиялық процестердің құрылымдық ұйымдастығы, бағытылығы және кезектілігі қамтамасыз етіледі, басқаша айтқанда тіршіліктің барлық нышандары көрініс береді.                  Белок молекуласының конформациясы амин қышқылының бір ізділігімен анықталады. Полипептидтік тізбектің көбірек байланыс төңірегінде болуы мүмкін. Сондықтан, белоктың кез келген молекуласы өте көп. Әр түрлі пішін немеес конформация түзетін қабілеті бар. Бұл биологиялық жағдайда полипептидтік тізбектердің көпшілігі осы конформациялардың бір түрінде ғана кездеседі. Бұл амин қышқылдарының бүйректік топтарының өзара және сумен ковалентті емес арақатынасына байланысты. Белгілі бір конформация әдеттен тыс тұрақты бола алады. Ал оның қандай болатыны амин қышқылдарының полипептидтік тізбектері өз бетімен түзілу конформацияға түйінделеді. Мысалы: белокты жазу немесе дегенерациялау (лат denaturia табиғи қасиетін жою) арқылы алғашқы конформациясын жоғалтқан, икемді полипептидтік тізбекке айналуына байланысты.  Бірақ мүмкіндігінше жұмсақ денатурациялау әсері қайтымды. Жазылған полипептидтік тізбек табиғи конформациясына өзі түйінделеді. Оның мұндай қылығы белок молекуласының конформациясын анықтайтын ақпараттың бәрі аминқышқыл бірізділігінде икемділігінің айғағы. Полипептидтңк тізбектің түйіндерінің атқаратын маңызды факторларының бірі полярлы және полярлы емес бүйрлік топтардың орналасуы тәртібі болып табылады. Белок синтезінің барысында олардың көп санды, гидрофопты бүйірлік топтары бүйірлік глобуласының ішіне жиырылуға тырысады. Себебі судан құтылуына мүмкіндік туады. Пептидтік топтар өздері де жеткілікті полярлы. Цитоплазмадан тыс белоктар бір полипептидтік тізбектің әр түрлі бөлшектерінің арасында жүреді. Олар клеткадан тыс белоктардың кеңістіктегі құрылымын тұрақтандырады. Дұрыс түйінделу үшін дисульфидтік байланыстың қажеті жоқ. Амин қышқылдарының барлық жеке арақатынасының нәтижесі көптеген белок молекулалары өздеріне тән информацияларға спонтандты түрде келе береді. Әдетте, қомақты глобулалық, бірақ ішінара фибрилярлық созылған пішінде де болады.