Басты пайдаланудаfы жаппай кесу

БАСТЫ ПАЙДАЛАНУДАҒЫ ЖАППАЙ КЕСУ

        Негізгі пайдаланудағы жаппай кесуге тұтас кеспеағашты, тұтас-учаскелік (учаскелік), шоғырланған және шартты-жаппай кесу жатады.

Біртіндеп кесуге біркелкі-біртіндеп, топтық-біртіндеп (бассейндік), ұзақ мерзімді-біртіндеп және жолақты-біртіндеп кесудің түрлері жатады. Кейде піскен және тоқыраған ормандарды кесудің басқа түрлері (сына тәрізді және т.б.) біртіндеп жатады.

Іріктеп кесуге ерікті-іріктеп, өз бетінше-іріктеп және кеніштік кесулер жатады.

Аралас кесу-бұл басқа негізгі кесу жүйелерінің элементтерін біріктіретін кесу.

Тұтас кеспеағашты (жаппай) кесу-бұл кеспеағаштағы барлық сүрекдіңді бір қабылдауда кесетін басты пайдаланудағы кесу. Жаппай кесу рекреациялық мақсаттағы кейбір ормандарда, оның ішінде жасыл аймақтардың орман шаруашылығы бөліктерінде, егер үздіксіз кесуді жүргізу орындылығы болмаған жағдайда тағайындалуы мүмкін.

 Ағаш кесу ережелері қатты кесудің екі түрін ажыратады:

- тұтас кесінді жолақ-бұл орманды тар (100 м-ге дейін) жолақтармен кесу;

– шағын алаңның жекелеген таксациялық телімдерін жаппай-учаскелік (учаскелік) кесу.

Шоғырланған кесу-бұл 50 га немесе одан да көп аумақта жүргізілетін үздіксіз кесу. Шартты түрде-қатты кесу, онда ағаштың ең құнды бөлігі кесіледі (әдетте 60-90%), ал қалған ағаштар тамырда қалады.

Ағаш кесуді жоспарлау және ұйымдастыру кесу түрінің мазмұнын, ұйымдық-техникалық элементтер деп аталатын параметрлерді көрсететін белгілі бір жағдайларды ескере отырып жүзеге асырылады.

Ұйымдастырушылық-техникалық элементтер – бұл табиғи ортаны сақтауға және табиғи орманды қалпына келтіруге бағытталған кесуді жүргізудің негізгі қағидаларын айқындайтын және мазмұнын көрсететін ұйымдастырушылық және орман шаруашылығы-технологиялық көрсеткіштер (параметрлер).

Үздіксіз учаскелік кесудің ұйымдастырушылық-техникалық элементтеріне мыналар жатады:

* кеспеағаштың ауданы мен нысаны,

* кеспеағаш жұмыстарының технологиясы,

* табиғи орманды қалпына келтіруге жәрдемдесу, ағаш кесу орындарын тазарту жөніндегі іс-шаралар.

Тұтас кесінді жолақтар жоғарыда аталған элементтермен бірге қосымша мыналарды қамтиды:

* кеспеағаштың ені мен бағыты,

* кесу бағыты,

* кеспеағаштардың жанасу тәсілі мен мерзімі.

Кеспеағаш пішіні. Учаскелік кесу кезінде кеспеағаштың пішіні бөлімнің конфигурациясына сәйкес келеді, тұтас кеспеағаш жолақтарында әдетте тікбұрышты немесе басқа ұзартылған пішін қолданылады.

Кеспеағаш алаңы орманның табиғи қалпына келуіне және орманның экологиялық-қорғаныс функцияларын орындауына айтарлықтай әсер етеді. Үлкен кесінділерде орманның жаңаруы нашар және баяу жүреді, микроклиматтық жағдайлар нашарлайды, тірі жер жамылғысы өзгереді, орманның экологиялық функциялары нашарлайды.

Кеспеағаштың рұқсат етілген ең көп ауданы орман тобы мен сүрекдіңдегі басым тұқымды ескере отырып белгіленеді.

Кеспеағаштың ені – бұл кеспеағаштың ең кіші (қысқа) жағының ұзындығы. Кеспеағаштың еніне бөлінділерді кесу жылдамдығы, орманды табиғи қалпына келтіру және орманның экологиялық-қорғаныш функцияларын сақтау байланысты. Кеспеағаш неғұрлым кең болса, тұқымдары төмен құбылмалылыққа ие тау жыныстары соғұрлым нашар жаңарады, өздігінен себу және өскіндер өте жоғары және теріс температурадан көбірек зақымдалады, орман қабырғаларының себу мәні әлсірейді, микроклиматтық жағдайлар өзгереді, жер жамылғысының табиғаты мен таралуы кеспеағашта және т.б. мұның бәрі тұқымдардың қажетсіз өзгеруіне әкелуі мүмкін. Кеспеағаштың рұқсат етілген ең үлкен ені экономикалық және экологиялық жағдайлармен анықталады және орман тобына және басым тұқымға байланысты.