Балқаш-Аралдың тағдырын күтуде

ӘӨЖ 72(47).085.3/6.(025)                                                                                                                        Махамбет Айша.Ж, Астана қ. Қазақстан Республикасы                                 Әбдіжаппар Ұ.Т, Астана қ. Қазақстан Республикасы                      

БАЛҚАШ-АРАЛДЫҢ ТАҒДАРЫН КҮТУДЕ

Балқаш көлі -жердегі ең ірі континентальды су резервуарларының тізіміне кіреді, қазақстанның оңтүстік-шығысында орналасқан тұйық көл. Касспий, Арал теңіздерінен кейін аумағы бойынша үшінші орында. Көлдің батыс және шығыс бөліктерінің минералдары екі түрлі болып келеді, бөліктер жіңішке бұғазбен жалғасады. Батыс бөлігінің суы тұщы, ал шығыс бөлігі жағында ащы болады.[1]. Көл Балқаш-Алакөл су шаруашылығы бассейніне жатады және бірден Қазақстанның үш облысында орналасқан: Алматы, Жамбыл және Қарағанды. Көлден солтүстікке қарай кең ауқымды Қазақ ұсақ шоқысы орналасқан, батысқа қарай Бетпақ-Дала, ал оңтүстікке қарай Шу-Іле таулары, Тауқұм және Сарыесік-Атырау құмдары орналасқан. Іле-Балқаш бассейнінің экологиясына әсер ететін тағы бір фактор Балқаш тау-кен металлургиялық комбинатының шығарындылары болып табылады. 1990 жылдардың басында шығарындылар көлемі жылына 280-320 мың тоннаны құрады және көлдің түбінде 76 тонна мыс, 68 тонна мырыш, 66 тонна қорғасын шөгінді. Содан бері шығарылатын ластағыштардың көлемі екі есе дерлік өсті. Сондай-ақ, зиянды заттар көлге шаңды дауыл кезінде қалдық қоймадағы ағулар арқылы түседі[2] . Экологиялық жағдайды жақсарту бойынша қадам ретінде Қапшағай су қоймасын толтыруды тоқтату, металлургиялық комбинаттың ағынды суларын тазарту, суаруға қайтымсыз шығындарды азайту және т.б. ұсынылды[3]. Балқаш көлінің проблемалары жөніндегі халықаралық экологиялық форумда 2005 жылы "Қазақмыс" корпорациясы келесі жылы экологиялық таза өндіріс құрылысын аяқтайды, бұл шығарындыларды 80-90% - ға азайтуға мүмкіндік береді[2]. Балқаш көлінің негізгі ластаушылары ауыр металдар (мыс және мырыш), сондай-ақ мұнай өнімдері, фенолдар мен фторидтер болып табылады.

1Кесте - Жер бетіндегі судың ластану деңгейі

2000 жылы Алматы қаласында "Балқаш 2000" атты ірі конференция өткізілді. Форум жұмысының нәтижесінде Балқаш-Алакөл бассейнінің экожүйесін басқарудың жаңа принциптерін ашатын Президентке, Парламентке, Үкіметке және Халықаралық ұйымдарға қарар мен үндеу қабылданды.[4]

Көлдегі су деңгейінің минимумы (теңіз деңгейінен 340,65 метр) Қапшағай су қоймасын толтыру аяқталғаннан кейін 1987 жылы тіркелді, ал 2005 жылғы қаңтарда деңгейдің 342,5 метрге дейін көтерілуі байқалды. 2011 жылдың өзінде деңгейі 342,73 метрді, ал 2013 жылы - 342,65 метрді құрады.