Әл-Фарабидың «Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат», «Бақытқа жету туралы кітап», «Бақытқа жол сілтеу» еңбектерінің негіз

«Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат» — ұстаз әл-Фарабиның мемлекетінде үлгерімді даму туралы мақалаларының бірі. Бұл мақала, мәдени-ғылымды, экономикалық және пендересілік мәселелерді талқылауға арналған. Әл-Фараби бұл мақалада қала және ұрыс тұрғындарының өзге өлшемдерін күтеді. Әрқашан, олардың ең көп ұсыныс басқаруы, көзқарас алуы, экономикалық тәртіпке көшуі қажет.

"Бақытқа жету туралы кітап" — әл-Фарабиның басымды қала тұрғындарының танымалы тарихи және дамуына арналған жұмысы. Бұл кітапта ол, бақытты болу үшін көрсетілетін ақпаратты жинақтайды, бейнелер береді, тілек көтереді. Бұл кітап, білім, білік, адамға мінездікті іске асыра отырып, оқыту, меңгеру және меңгеру кезінде жақсартуға арналған кең мазмұнды қамтиды.

"Бақытқа жол сілтеу" — әл-Фарабиның ең танымал кітабының («Китаб ал-Мусіқа ал-Кабір») аты. Бұл кітапта ол, адамның бақытты болуы үшін көрсетілетін жолдар, тәсілдер, айтылымдарды талқылауда.

Демек, әл-Фарабидің пікірінше, қоғамның ең кемел формасы – қала. Ол қала терминін қазіргі мағынадағы қаланы, әкімшілік-аумақтық бөлініс бірлігі ретінде белгілеу үшін ғана емес, сонымен бірге қоғамның мемлекеттік және әлеуметтік топтарын белгілеу үшін де қолданады. Әл-Фарабидің әлеуметтік-этикалық ілімінде адамдар шынайы бақыт табатын ізгі қала идеясы маңызды орын алады. Бірақ жердегі өмірде бақыт деген не және оған қалай жетуге болады? Әл-Фараби бақыт жолын ізгілікпен байланыстырады. Ізгілік, әл-Фараби бойынша, адамның ең жақсы адамгершілік қасиеті. Ізгілік сөзінің түбірі – «ізгі», яғни жақсылық деуге де болады.

«Қайырымды қала тұрғындарының қарым-қатынасы туралы трактат» қоғамды ұйымдастыру мен басқару мәселелеріне терең талдау жасайды.Бұл трактат ортағасырлық әлем саяси философиясының маңызды еңбектерінің біріне айналды, онда ол өзінің көзқарасын баяндайды. қалалық қауымдастықтың құрылымы, оның мүшелерінің қарым-қатынасы және әлеуметтік әділеттілік идеалдары. Ең алдымен, әл-Фарабидің басты назары «ізгі қала» немесе «асыл қоғам» идеалында екенін атап өткен жөн. Ол үшін бұл жай ғана дерексіз ұғым емес, қоғам мүшелері ұмтылуы тиіс мұрат. Мұндай қоғамның басты мақсаты – оның мүшелері арасындағы үйлесімді қарым-қатынас арқылы ортақ игілікке жету. Трактаттың негізгі элементі азаматтардың қоғамдағы қарым-қатынастарын қарастыру болып табылады. Әл-Фараби бұл қатынастарда әділдік пен заңдылықтың маңыздылығын атап көрсетеді. Ол азаматтардың мінез-құлқын реттейтін және олардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ететін заңдар мен ережелерді белгілеу қажеттілігіне назар аударады. Сонымен қатар, Әл-Фараби «жақсы қаладағы» үкімет құрылымын талқылайды. Ол қоғамды жалпы игілікке сай басқара алатын билеушілер мен басқарушы элитаны дұрыс таңдаудың маңыздылығын атап көрсетеді. Басқару таза күшке емес, білім мен даналыққа негізделуі керектігін атап көрсетеді. Әл-Фараби өз трактатында азаматтарды оқыту мен тәрбиелеу тақырыбын да қозғайды. Ол қоғамның асыл және әділетті мүшелерін қалыптастыруда білім басты рөл атқарады деп есептейді. Ол азаматтардың қоғам алдындағы міндеттерін жақсы сезініп, орындауы үшін олардың интеллектуалдық және адамгершілік қасиеттерін дамытуға шақырады.

Әл-Фараби ізгі қаланы «адамдардың бірігуі шынайы бақытқа жетуге болатын істерде өзара көмек көрсету мақсатын қоятын қала» деп анықтама береді. Дәл осы ынтымақтастығы шынайы бақытқа жету жолындағы ізгі қаланы басқа адамзат қауымдастығынан ерекшелендіреді. Өзін-өзі оқшаулау және жалғыздық адамды бақытты ете алмайды.

Табиғатынан еркін адамдар шын бақытты, деп түйіндейді әл-Фараби. Адамдар шын бақытқа тек ізгі қалада ғана қол жеткізе алады, басқа еш жерде, дейді Әль-Фараби.

Әл-Фараби ізгі қаланы «адамдардың бірігуі шынайы бақытқа жетуге болатын істерде өзара көмек көрсету мақсатын қоятын қала» деп анықтама