Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат

          Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

               Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

                                филология факультет

        «Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат»,                   «Бақытқа жету туралы трактат»  философиялық талдау.

    Әл-Фарабидің "Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат"," бақытқа жету туралы кітап"," бақытқа апаратын жол "еңбектерінің негізгі идеясы-бақытқа жету, құрмет, адамгершілік, мейірімділік, мейірімділік, құрмет туралы. Әл-Фараби бақыт ұғымының мәселелерін негізінен философиялық мәнмен ұштастыра отырып қарастырды. Бақыт-философияның алдыңғы шарттарының бірі. Адам Ұлы туғаннан кейін өз өмірін бақытқа толы сәттермен өткізуге тырысады. Негізінде, адамдар қалай бақытты болу керектігін әр түрлі түсінеді. Мысалы: біреуге ұрпақтарын артта қалдыру, біреуге оқу, білім, ғалым, біреуге жоғары дәреже, бәріне құрметті болу – бақыт болуы мүмкін. Әл-Фарабидің осы шығармасында ол бақыттың 3 түрін жазды. Онда былай делінген: біріншісі-адамның іс-әрекеті, яғни егер адам бақытқа жету жолында әрекет етуге тырысса, онда бұл адам мақсатына жетеді. Екіншісі-құмарлық, ашу, ләззат, қантөгіс, жиіркеніш сияқты тірі сенімдер. Үшіншісі - адамның ақыл-ойы. Егер адам ақылды болса, яғни көп оқыса, онда бәрі сәтті болады. Егер біз адамның белсенді, ақылға қонымды, кемелдіктің жоғарғы сатысына көтерілуіне ықпал етсек, онда адам бақыттың ең жоғарғы деңгейіне жетеді.

Қазақ мәдениеті идеясының негізі тұлға, оның болмысының мәні болып табылады. Исламдағы адам-рухы ең жоғары деңгейдегі адам. Менің ойымша, тек рухы жоғары адамдар бақытты бола алады. Рухани әлем бізді бақытқа жетелейді, мәңгілік өмірімізге, яғни Алла тағаланың алдында мәңгі жақсы өмір сүруге жетелейді.

Философиялық анықтама бойынша бақыт дегеніміз-адамның өмірге, қуанышқа қанағаттану дәрежесін көрсететін этикалық ұғым. Әл-Фараби адам бақытқа, қойылған мақсаттарға жетуге ұмтылған кезде ғана бақытты болады деген қорытынды жасады. Бұл еңбектерде Әл-Фараби бақыт ұғымын төрт түрге бөлді: 1. жақсылыққа, даналыққа қол жеткізу, 2. қуаныш, ләззат, 3. өмірде өз орныңызды табу 4.бақыт. Осы төрт шарт орындалған кезде адам өзін бақытты санайды. Әл-Фарабидің философиялық еңбектері мен Аристотельдің еңбектерін салыстырсақ. Әл-Фарабидің әлеуметтік-этикалық трактаттарында және Аристотельдің "жан туралы" еңбегінде бақыт ұғымының қарама-қайшылықтары кездеседі. Бірінде бақыт тек теориялық тұрғыдан беріледі, екіншісінде бақыт теориялық және іс жүзінде беріледі.

Менің ойымша әл-Фарабидің бұл еңбекті жазудағы басты мақсаты адамдарға идеалды қоғамға, яғни бақытқа қалай жетуге болатынын, және ең бастысы сол жолда барлық адам жеткен ғылымдардың, оның өнерлері мен мүмкіндіктерінің қаншалықты маңызды екенін көрсету деп түйеміз. Сондықтан ол тарктатты материямен формадан бастап, барлық бағытта мағлұмат бере отырып бақыт пен өнер категорияларынан аяқтаған. Себебі ол осының барлығын бір жүйеге, бір ұғымға біріктіруге тырысқан. Сөйтіп ол барлық нәрсенің бірімен тығыз байланыста екенін, және адам қоғамы адам денесі сияқты құрылуы керек, ал оны құраушы мүшелердің әрбірінің өзара қатынасы мен әрбірінің қызметі үйлескен болуы керек. Сонымен қатар бұл трактатта тек қана қоғам, онда болып жатқан жағдайларды емес, адами құндылықтар жайындада айтқан, яғни адамдардың рухани жетiлуiндегі дiн мен философияның орнын салыстырады. Әбу Насыр әл-Фараби, философия дәлелдеудi, дiн сенудi қажет етедi, бiрақ екеуi де адамдардың ақиқатқа жету жолына көмек бере алады дейдi. Философия мен дiндi, әсiресе этиканы жақсылық пен жамандықты ажыратуға мүмкiндiк беретiн ғылым ретiнде қарап, адам баласын жаратылыстың ең құндылығы, яғни осы өмірде адамнан асқан оның өмірінен асқан құнды зат жоқ екенін біз білеміз, сондықтан да адамдар арасындағы бір-біріне деген құрмет, мейiрбандылық, сыйластықты жоғары деңгейде болу керек екенін айтқысы келген.