Әдіснама. Ғылыми танымның әдістері

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ КАФЕДРАСЫ

«ҒЫЛЫМ ТАРИХЫ МЕН ФИЛОСОФИЯСЫ» 

 ПӘНІ БОЙЫНША №1 МОӨЖ /МӨЖ

Тақырыбы: Әдіснама. Ғылыми танымның әдістері

Орындаған:

«Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығының

1 курс магистранты

Жокетаева Аяужан Бахытбекқызы

Тексерген:

Сулейменов Пірімбек Мұханбетұлы

сяси ғылымдарының кандидаты, доцент

Алматы, 2023

Жоспар:

1. Әдістің мәні.

2. Ғылыми танымның әдістерінің түрлері.

3. Ғылыми таным критерийлері.

1. Әдістің мәні.

Әдіс – таным құралы (күрек сияқты: егер қолданылса - жақсы, егер жоқ болса-жаман, ол құрал болуды тоқтатады). Неғұрлым күрделі анықтама: әдіс-таным процесінде басшылыққа алынуы керек әдістер, ережелер, талаптар жүйесі. Әдістің аспектілері: пәндік-мазмұнды (ол зерттеу пәні туралы идеяны көрсетеді); операциялық (әдіс танымдық операциялардың тәртібін сипаттайтын талаптар жиынтығын қамтиды); аксиологиялық (оның сенімділігі, үнемділігі, тиімділігі дәрежесін сипаттайды).

Әдіс генезисі. Ол тәжірибеден шыққан. Ғылымда жалпыланған. Философияға енеді, онда жетілдіріледі, қайтадан байытылған түрде ғылымға оралады. Бұл әдіснамалық цикл. Кейде әдіс құрылғыны талап етеді (микроскопия), бірақ содан кейін бұл әдіс шектеулі жарамды.

Әдісті дамытудың мысалы. Эмпирикалық деңгей (біз бір нәрсені бөлеміз); теориялық деңгей – жалпылау: бәрін бөлуге болады; метатеориялық – біз әдісті аламыз – "талдау" (қасиет құралға айналады).

Ғылым өзінің бүкіл өмірінде тез дамып келеді, қазіргі әлемде ғылыми білім көлемі әр 10-15 жыл сайын шамамен 2 есе артады. Бізді қоршаған бүкіл әлем адамзаттың қандай прогреске қол жеткізгенін көрсетеді. Дәл осы ғылым осындай қарқынды дамып келе жатқан ҒТР, В1М технологияларының, жасанды интеллекттің пайда болуының, адамзаттың білімін электронды түрге айналдырудың, сақтауға, жүйелеуге, іздеуге және өңдеуге және т. б.

Қазіргі түрінде (2000 жылдардың аяғында) ғылым мысалы, сәулет саласында 35-40 жыл бұрынғыға қарағанда салыстырмалы шындықтар көп. Сонымен, оның жағдайы ғылыми білімнің жалпы өсуін көрсетеді. Осы жылдар ішінде белгілі бір сәтте шынайы болып көрінген кейбір Білім енді болмағанымен, жаңа салыстырмалы шындықтар пайда болды. Арт-хитурологиядағы білімнің ақиқаты мен дұрыстығын дұрыс бағалау үшін ондағы қазіргі ғылымның жалпы тенденцияларының көрінісін ескеру қажет. Мысалы, сенімді біліммен қатар проблемалық болуы мүмкін болған кезде бәрі бірдей түпкілікті және мызғымас шындықты білдірмейтін білім жүйесіне орнату; ғылыми білімнің қатаңдығы, дәлдігі және жан-жақты негізділігі критерийлерінің салыстырмалылығы және ондағы ықтималдық пен нақтылықтың болуы мүмкіндігі; зерттелетін объектіні сипаттаудың әртүрлі түрлерінің заңдылығы; ғылыми білімнің салыстырмалылығын және оның негіздерін түсіну, демек, ғылым принциптерінің кейбір өзгерістеріне жол беру-ғылыми принциптерді, болжамдарды, қойылған міндеттерді шешу схемаларын мерзімді қайта қарау қажеттілігі және т. б.

Мұның бәрі, сөзсіз, адам танымының негізгі формасы-ғылым қазіргі уақытта қоғамның ажырамас бөлігіне айналатынын көрсетеді.

Шындықты білу үшін ғылым әзірлейтін әдістердің көптігі үздіксіз артып келеді. Олардың нақты санын санау қиын болуы мүмкін. Шынында да, әлемде шамамен 15000 ғылым бар және олардың әрқайсысының өзіндік әдістері мен зерттеу пәні бар.

Әдіс туралы ілім жаңа заман ғылымында дами бастады. Оның өкілдері дұрыс әдісті шынайы, шынайы білімге қарай Маяк деп санады. Сонымен, XVII ғасырдың көрнекті философы. Ф. Бэкон таным әдісін қараңғыда келе жатқан саяхатшының жолын жарықтандыратын шаммен байланыстырды. Сол кезеңдегі тағы бір танымал ғалым және философ Р. Декарт өзінің әдіс туралы түсінігін былай деп түсіндірді: "әдіс бойынша, — деп жазды ол, —Мен қатаң сақталатын нақты және қарапайым ережелерді айтамын... ақыл-ой күшін қажетсіз ысырап етпестен, бірақ білімді біртіндеп және үздіксіз арттыра отырып, ақыл-ой оған қол жетімді барлық нәрсені шынайы білуге қол жеткізеді".