Құндылық түсінігінің тарихи дамуы, Г. Риккерт және М. Вебер пікірлері

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Факультеті «Физика – техникалық»

Кафедрасы «Қатты дене және бейсызық физикасы»

МӨЖ

Тақырыбы: Құндылық түсінігінің тарихи дамуы, Г. Риккерт және М. Вебер пікірлері

                                                 Орындаған:  Нұртай А.С

                                                 Қабылдаған:  Жанатаев Д.Ж

Алматы 2020

Құндылық түсінігінің тарихи дамуы, Г. Риккерт және М. Вебер пікірлері

Әлемдегі кез – келген саланың өзіне белгілі бір құндылықтарын зерттеуден ақиқатта негізделуден басталады. Әр саланың, мысалы: әдебиет саласына әдемілік, әсемдік, бояу игерілсе, құқықтық салада әділеттілік, шынайылық, факт, дәлел көрініп тұруы тиіс.

Жалпы, құндылық дегеніміз ғылым салаларының ішіндегі ең маңызды гуманитарлық ортақ сала. Құндылық тақырыбын талдау үшін психологияда, дінде, әлеуметтану, құқықта, философияда, мәдениетте, эстетикада керек болады.

Екі мыңыншы жылдарға дейін құндылық тақырыбын тек философия ғылымы зерттеп, өз теорияларын ұсынып келген. XIX ғасырда құндылықтар жүйесі әлеуметтік – гуманитарлық ғылымдардың ортақ теориясына ауыса бастады.

Ең маңызды құндылық ұлт рухы тарихынан бастау алады. Ұлт тарихының ең негізгі белгілері әлеуметтік идеологиясы қалыптасқан терең зерттеуі өмірдің қағидаттарын сараптаумен байланысты.

Философиялық зерттеудің дербес саласына бөлгеннен кейін қалыптасқан құндылық табиғаты мен мәнін түсінудің бірнеше тәсілдері бар. Енді олардың кейбірін қарастырайық.

 - Натуралистік психология (Алексюс фон Мейнонг, Ральф Бартон Перри, Джон Дьюи, Кларенс Ирвинг Льюис) құндылықтарды объективті факторлар ретінде қарастырады, олардың көзі адамның биологиялық және психологиялық қажеттіліктерінде. Бұл тәсіл адамның кез-келген қажеттілігін қанағаттандыратыну көмегімен кез-келген объектілер мен әрекеттерді құндылық ретінде жіктеуге мүмкіндік береді.

 - Персоналистік онтологизм. Осы бағыттың ең көрнекті өкілі Маркс Шелер де құндылықтардың объективті табиғатын негіздеді. Алайда, Шелер тұжырымдамасы бойынша кез-келген объектілердің, құбылыстардың құндылығын олардың эмпирикалық табиғатымен сәйкестендіру мүмкін емес. Мысалы, түс өзіне тиесілі объектілерден тәуелсіз өмір сүре алатыны сияқты, құндылықтарды (әдемі, мейірімді, қайғылы) олар қасиеттері болып табылатын нәрселерден тәуелсіз қабылдауға болады.

 - Аксиологиялық трансцендентализм (Вильгельм Виндельбанд, Генрих Риккерт) құндылықтарды объективті шындық ретінде емес, адамның қажеттіліктері мен тілектеріне тәуелді емес идеалды болмыс ретінде түсінеді. Бұл құндылықтарға өзін-өзі қамтамасыз ететін мәнге ие және идеалды нормалар түрінде өмір сүретін шындық, жақсылық, әділеттілік, сұлулық жатады. Сонымен, бұл ұғымдағы құндылық шындық емес, идеал болып табылады, оның тасымалдаушысы қандай да бір трансценденталды, яғни басқа дүниеден тыс сана болып табылады.

 - Мәдени және тарихи релятивизм. Аксиологияның осы бағытының негізін қалаушы Вильгельм Дильтей болды, ол оны аксиологиялық плюрализм идеясына негіздеді. Аксиологиялық плюрализм бойынша Дильтей тарихи әдісті қолдана отырып ажыратылатын және талданатын тең құндылықтар жүйелерінің көптігін түсінді. Шын мәнінде, бұл тәсіл нақты мәдени-тарихи контексттен алынып тасталатын құндылықтардың абсолютті, тек дұрыс тұжырымдамасын жасауға талпыну дегенді білдірді.

 - Құндылықтардың социологиялық тұжырымдамасы. Бұл тұжырымдаманың негізін қалаушы - әлеуметтануға құндылықтар ұғымын енгізіп, оны әлеуметтік іс-әрекет пен әлеуметтік білімді түсіндіруде қолданған Макс Вебер. Вебер бойынша «құндылық - бұл әлеуметтік субъект үшін белгілі бір маңызы бар норма».