Тұлғаның әлеуметтік психологиясы. тұлға әлеуметтік – психологиялық зерттеудің пәні ретінде

5 Семинар. Тұлғаның әлеуметтік психологиясы. тұлға әлеуметтік – психологиялық зерттеудің пәні ретінде

      Тұлға - жеке адамның өзіндік адамгершілік, әлеуметтік, психологиялық қырларын ашып, адамды саналы іс-әрекет иесі және қоғам мүшесі ретінде жан-жақты сипаттайтын ұғым. Aдамның әлеуметтік қасиеттерінің жиынтығы, қоғамның даму жемісі және белсенді қызмет ету мен қарым-қатынас орнату арқылы жеке адамды әлеуметтік қатынастар жүйесіне енгізудің жемісі

     Жеке тұлғаның әлеуметтік психологиясы жеке тұлғаны, оның ішінде оның қалыптасуы мен әлеуметтенуін, топтық жағдайын және қарым-қатынас жүйесін, тұлғааралық қатынастарды зерттейді. Әлеуметтану арқылы жеке тұлға белгілі бір әлеуметтік топтың өкілі ретінде, әлеуметтік тип ретінде қарастырылады. Психология, сонымен бірге, адам қоғамдағы қарым-қатынастың объектісі ғана емес, әлеуметтік әсерді сезініп қана қоймай, оларды өзгерте алатындығын ескереді. Бұл адамның біртіндеп қоғамның сыртқы әсерінің сынуы орын алатын ішкі жағдайлар жүйесі ретінде әрекет ете бастайтындығына байланысты. Мұндай ішкі жағдайларды алдыңғы әлеуметтік әсерлердің әсерінен қалыптасқан тұқым қуалайтын биологиялық қасиеттер мен әлеуметтік анықталған қасиеттердің жиынтығы ретінде ұсынуға болады. Жеке тұлғаны қалыптастыру процесінде ішкі жағдайлар тереңірек сипатталады, ал бірдей сыртқы әсер әртүрлі адамдарға әртүрлі әсер етуі мүмкін. Сонымен, тұлға-бұл қоғамдағы қатынастардың объектісі мен өнімі ғана емес, іс-әрекеттің, өзін-өзі тану мен қарым-қатынастың белсенді субъектісі. Іс-әрекетте ішкі және сыртқы жағдайларды бөліп көрсетуге болады, сыртқы жағдайларға әлеуметтік және табиғи әсерлер кіреді, ал ішкі жағдайларды субъектінің өзі ұсынады. Бұл жағдайда ішкі жағдайларды көрсететін субъект сыртқы әрекеттерді орындайды, ол өзін өзгертеді. Осылайша, субъект белсенді, сыртқы әсердің өзгеруіне ықпал ететін өз әрекетінің өнімі болып табылады.

     Организмдердің тіршілік әрекетінің негізгі шарты - олардың белсенділігінің болуы. Жануарларда белсенділік инстинкттерде көрінеді. Бірақ адамның мінез-құлқы әлдеқайда күрделі және екі фактордың болуымен анықталады: реттеуші және ынталандырушы, яғни мотивтер мен қажеттіліктер.

     Жеке тұлғаның қажеттіліктері жеке іс – әрекеттің қайнар көзі деп аталады, өйткені бұл адамның қажеттіліктері, ол белгілі бір жолмен әрекет етуге түрткі болып, оны дұрыс бағытта қозғалуға мәжбүр етеді. Осылайша, қажеттілік– субъектілердің белгілі бір жағдайларға немесе өмір сүру жағдайларына тәуелділігі анықталған жеке мемлекет.

    Жеке белсенділік жеке тұлғаны тәрбиелеу, оны әлеуметтік мәдениетпен таныстыру кезінде қалыптасатын оның қажеттіліктерін қанағаттандыру процесінде ғана көрінеді. Өзінің бастапқы биологиялық көрінісінде қажеттілік-бұл бір нәрсеге объективті қажеттілігін (қалауын) білдіретін дененің белгілі бір күйінен басқа ештеңе емес. Осылайша, жеке қажеттіліктер жүйесі адамның өмір салтына, қоршаған орта мен оны пайдалану саласының өзара әрекеттесуіне тікелей байланысты. Нейрофизиология тұрғысынан қажеттілік кез-келген доминанттың қалыптасуын білдіреді, яғни. тұрақтылықпен сипатталатын және қажетті мінез-құлық әрекеттерін реттейтін арнайы ми жасушаларының қозуының пайда болуы.

     Адамның қажеттіліктері өте алуан түрлі және бүгінде олардың көптеген классификациялары бар. Алайда, қазіргі психологияда қажеттілік түрлерінің екі негізгі классификациясы бар. Бірінші жіктеуде қажеттіліктер (қажеттіліктер) материалдық (биологиялық), рухани (идеалды) және әлеуметтік болып бөлінеді.

     Материалдық немесе биологиялық қажеттіліктерді іске асыру жеке тұлғаның жеке өмірімен байланысты. Оларға тамақ, ұйқы, киім, қауіпсіздік, үй, интимдік тілектер қажет. Яғни биологиялық қажеттілікке байланысты қажеттілік.