Психодиагностика

Қазіргі уақытта әлемде дамуында кемістіктері бар (ZPR*, ASD*, OHP*, психикалық дамуы тежелген және басқа да даму бұзылыстары) балалар санының өсуі байқалады. Бұл балаларға арнайы көмек, жеке бағдарлама, ерекше режим қажет. Мұндай балалардың әрқайсысының өз қабілеті мен өзіндік даралығы бар, диагностикалық құралдарды сауатты таңдау даму бұзылыстарын уақтылы анықтауға және оған қажетті психологиялық көмек көрсетуге мүмкіндік береді.

Психологиялық диагностика – зерттеушіге ақпарат алуға мүмкіндік беретін қызмет түрі, соның негізінде әртүрлі психологиялық-педагогикалық қорытындылар мен жобалар әзірленеді. Дамуында кемістігі бар балалардың психологиялық-педагогикалық диагностикасы да баланың жеке басын, оның жеке ерекшеліктерін барабар және жан-жақты бағалауға, психикалық дамуындағы ауытқуларды дер кезінде анықтауға мүмкіндік беретін негізгі және қажетті қадам болып табылады.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық диагностикалау барысында бірқатар принциптерді сақтау қажет:

1. Мүмкіндігі шектеулі балаға қолжетімді іс-әрекеттер аясында психологиялық-педагогикалық сараптама жүргізуге бағытталған әрекет принципі: пәндік-практикалық, ойындық, оқу-әдістемелік.

2. Психологиялық-педагогикалық сараптамадан алынған мәліметтерді сапалы талдау принципі. Мұғалім үшін тек тест тапсырмасын орындау нәтижесі ғана емес, баланың жұмыс істеу тәсілі, алған дағдыларын жаңа тапсырмаға көшіре алуы, тапсырмаға деген көзқарасы, нәтижені өз бетінше бағалауы маңызды.

3. Жеке көзқарас принципі. Мұғалім бір ғана симптомды емес, жалпы баланың жеке басын талдайды.

4. Салыстырмалы көзқарас принципі. Дамуының бұзылуын зерттей отырып, мұғалім дені сау баланың психикалық даму ерекшеліктерін дұрыс бағдарлауы керек.

5. Кешенді көзқарас принципі. Мүмкіндігі шектеулі баланың дамуындағы ауытқулардың негізінде жатқан көптеген факторларды қарастыру: клиникалық, педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік.

ЗПР* - ақыл-ой дамуының тежелуі, РАС* - аутизм спектрінің бұзылуы, ONR* - сөйлеудің жалпы дамымауы.

Сенімді нәтиже алудың маңызды шарттарының бірі диагнозды жүргізетін ересек адам мен бала арасында эмоционалдық байланыс пен өзара түсіністік орнату болып табылады. Дамуында кемістігі бар балалардың психодиагностикасына қойылатын негізгі талаптар бар:

• Психодиагностика мүмкіндігінше ертерек болуы керек.
• Қолданылатын әдістер мен әдістер сенімді және жарамды болуы керек.
• Психологиялық құралдар баланың даму ерекшеліктерінің жасына, ауырлық дәрежесіне және құрылымына сәйкес болуы керек.
• Балалардың сарқылуына байланысты сынақ жүктемелері дозалануы керек.
• Зерттеу нәтижелері құпия түрде сақталуы керек.
• Психологиялық-педагогикалық диагностиканы жүргізуге тек мамандар тартылуы керек.
• Психодиагностика дамудың жеке және психологиялық көрсеткіштерінің динамикасын қадағалау үшін кезең-кезеңімен жүргізілуі керек.
• Психодиагностика ең бұзылмаған психикалық функцияларды анықтауды, психикалық әрекеттің кейбір ерекшеліктерін бағалауды жүзеге асыруы керек.
• Психологиялық-педагогикалық диагностика нәтижелері бойынша мыналарды анықтау керек:
• Психикалық қызметтің бұзылыстары, олардың реабилитация перспективаларын анықтау механизмдері.
• Компенсаторлық механизмдерді қолдану мақсатында ең сақталған психикалық функциялар.
• Баланың жас дамуының әртүрлі кезеңдерінде табысты әлеуметтік интеграциясына ықпал ететін психикалық әрекеттің ерекшеліктеріне баға беру керек.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды тереңдетілген психодиагностикалық тексеру мыналарды қамтамасыз етуі керек:

• Психомоторлы дамуды бағалау
• Интеллектуалдық дамуын кешенді бағалау
• Эмоционалды-еріктік сфераны бағалау
• Мінезді және жалпы тұлғалық қасиеттерді бағалау
• Мінез-құлықты және оны реттеудің психологиялық механизмдерін бағалау.

Бағдарламаның негізгі мақсаты – кешенді диагностикалық тексеру негізінде танымдық әрекеттің ерекшеліктерін зерттеу және анықтау, бұзылулардың сипатын, баланың даму әлеуетін белгілеу.