Естің негізгі процестері

Біздің психикалық әлеміміз алуан түрлі және жан-жақты. Біздің психикамыздың дамуының жоғары деңгейінің арқасында біз көп нәрсені жасай аламыз және көп нәрсені біліп, есте сақтай аламыз. Біздің қоршаған ортадан алған әсерлеріміз, біздің әрбір тәжірибеміз, іс-әрекет қозғалысымыз есімізде белгілі бір із қалдырады. Ол естер ұзақ уақыт сақталып, керек кезде жаңғырып отырады.Сондықтан ес деп біз бұрын қабылданған білімдерімізді, әсерлермен бейнелерді есте қалдыру, қайта жаңғырту немесе ұмытуды айтамыз. Есте сақтау қабілетінің арқасында адам бұрынғы білімі мен дағдыларын жоғалтпай қалыптастыра алады. Ес психикалық танымдық процестер арасында ерекше орын алады. Көптеген зерттеушілер есте сақтау психикалық процестердің сабақтастығын қамтамасыз ететін және барлық танымдық процестерді біртұтас тұтастыққа біріктіретін "өтпелі" процесс ретінде сипатталады. Мнемикалық процестер қалай жүреді? Мысалы, біз бұрын қабылдаған затты көргенде, біз оны танимыз.Дегенмен, біз тек заттарды танып қана қоймаймыз. Мысалы біз санамызда қазіргі уақытта біз қабылдамайтын, бірақ оны бұрын қабылдаған объектінің бейнесін тудыруымыз мүмкін. Бұл процесс-біз бұрын қабылдаған, бірақ қазіргі уақытта қабылданбаған объектінің бейнесін қайта құру процесі репродукция деп аталады. Бұрын қабылданған естер ғана емес, сонымен қатар біздің ойларымыз, тәжірибелеріміз, тілектеріміз, қиялдарымыз және тағы басқалары сақталады.

Осылайша, ес-бұл бір-бірімен байланысты бірнеше жеке процестерден тұратын күрделі психикалық процесс. Есте сақтау ғасырлар бойы қажет, - бұл оған жеке өмірлік тәжірибені жинақтауға, сақтауға және кейіннен пайдалануға мүмкіндік береді, онда білім мен дағдылар сақталады. Адам есіне 10 миллионнан астам белгілерді сақтай алады, алайда олардың көлемдерінің үлкендігінің және қайта жаңғыртудың әртүрлі қиындығына байланысты көп белгілер ұмытылады. Естің ерекшеліктерінің бірі барлық психикалық құбылыстар еске үйеніп, соның негізінде жүзеге асады. Орыс физиологы И.М.Сеченов айтқандай «ес барлық психикалық дамудың негізіне жатады». Егер біздің әрбір істеген іс-әрекетіміз, ойлаған ойларымыз есімізде сақталмаса олардың байланысы мұмкін болмас еді.

11 сұрақ

Естің түрлері мен ес процестерін айқындаңыз

Естің түрлері

Естің түрлері және олардың ерекшеліктері адам есінің түрлерін жіктеуге бірнеше негіз бар. Естің түрлерін анықтауда белсенділікке, максаттың бар немесе жоқ болуына, негізгі психикалық әрекеттін сипатына, есте сақтау мерзіміне баса назар аударылады.

Ақпаратты сақтау ұзақтығы бойынша естің келесі деңгейлерін ажыратыды:

1) Кенеттік ес сезу мүшелерінің инерциялықпен байланысты. Бұл ес ерікті басқаруына келмейді. Кенеттік есте бейне константты емес - бұл қабылдау бейнесі емес, түйсік бейнесі. Кенеттік ес әлемнің бірегейлі қабылдауын қамтамасыз етеді;

2) Қысқа мерзімдік ес. Бұл жерде зейіні аударылған ақпарат сақталынады. Ақпарат өзгерілмейтін күйінде қалмайды, ол өңделеді және интерпритацияланады. Қысқа мерзімді ес үшін қайталау мен символизация арқылы ерікті басқару мүмкіншілігі бар. Қысқа мерзімді ес көлемі – 7+-2

3) Аралық (буферлік) ес – қысқа мерзімді ес пен ұзақ мерзімді ес арасындағы аралық инстанция болып табылады. Бұл жерде ақпарат ұзақмерзімді еске аудару мүмкіндігі келгенше сақталынады. Буфердік ес тазалануы мен күн бойы жиналған ақпартты категоризациялау ұйқы кезінде іске асады;

4) Ұзақ мерзімді ес ақпаратты сақтау көлемі мен уақыты бойынша шектелмелген. Бірақ ақпарат кейде дер кезінде