Дарынды окушылардын психологиялык кабiлеттерi

«ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІ»

АВТОРЛАР

МЕКЕМЕ

Бүгінгі таңда дарынды балаларды анықтау, дамыту, және оқыту мәселесі психологиялық ортада қызығушылық тудыруда. Адамның ойлау қабілеті, шығармашылық сипаты – табиғаттың ең үлкен сыйы. Табиғат әр адамдың жаратылысын өзінше бір бейнеде танытуы ғажап нәрсе. Дарынды адам әдетте белгілі бір орташа мүмкіндіктерден, көпшілік қабілеттерінен асып түсетін тұлға. Дарынды балалардың даму ерекшеліктерін көптеген зерттеулер бұл мәселенің біздің елімізде де, шетелде де өзектілігін көрсетеді. Зерттеушілердің басты мақсаты  -дарынды оқушыларды оқыту бағдарламалары мен диагностикасының принциптерін жасау, осындай балаларды психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру. Белгілі қабілет танушы Н.С.Лейтес  қабілетті балалардың санатын былайша ажыратуды ұсынды:

1. Ақыл-ойы ерте дамыған оқушылар.

2. Жекелеген мектеп ғылымдары мен қызмет түрлеріне (соның ішінде мектептен тыс) қабілеттерінің айқын көрінісі бар балалар.

3. Дарындылықтың ықтимал белгілері бар балалар [2].

"Дарындылық" термині зияткерлік қабілеттері мен жетістіктері оның жасына тән нормалардан едәуір асатын кез-келген баланың тағайындалуы. Кең мағынасында -  дарындылық - адам қызметінің кез-келген саласында ерекше қабілеттері бар, қоғам үшін құнды қасиет. Барлық дарынды балалардың танымдық даму ерекшеліктері бар:

Қызығушылық (танымдық қажеттілік). Бала неғұрлым дарынды болса, оның жаңа, белгісіз нәрсені білуге деген ұмтылысы соғұрлым айқын болады. Бұл жаңа ақпаратты іздеуде, көптеген сұрақтар қоюға деген ұмтылыста, өшпейтін зерттеу белсенділігінде ( ойыншықтарды бөлшектеу, заттардың, өсімдіктердің құрылымын, адамдардың, жануарлардың мінез – құлқын және т.б) көрінеді; Проблемаларға өте сезімтал. Таным қарапайым нәрсеге таң қалудан басталады. Басқалар ерекше ештеңе байқаймайтын мәселені көру – бұл шығармашылық ойлайтын адамның маңызды сипаты; Дивергентті типтегі міндеттерге бейімділік. Бұл жерде дивергентті типтегі міндеттерді пәндік бағыттағы проблемалық, шығармашылық тапсырмалар жиыны деп түсіну керек. Бұл міндеттердің басты ерекшелігі - олар көптеген дұрыс жауаптар алуға мүмкіндік береді. [2] Осылайша дарындылық – адамның басқа адамдармен салыстырғанда бір немесе бірнеше іс – әрекетте жоғары, ерекше нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндігін анықтайтын өмір бойы дамып келе жатқан психиканың жүйелі сапасы.

Оқушыларға қатысты белгілі бір салада мүмкін дарындылықты психологиялық тұрғыда  бағалауға мүмкіндік беретін бірқатар қабілеттерді бөліп көрсетуге болады:

• оқу материалын үйрену мен меңгерудің жеңілдігі;
• зейіннің ұзақ шоғырлануы, бай сөздік қоры, дерексіз ойлау қабілеті;
• оқушылармен және мұғалімдермен пікірталасқа бейімділік, пәннің қатаң талаптарын қабылдамау;
• қызығушылық, тапқырлық, табандылық, тұтастық, жоғары мұраттар;
• әзіл-оспақ сезімі, әділетсіздікке өткір реакция және т. б.

Көбінесе мұғалімдер мен ата-аналар мұндай балаларға деген көзқарасы әрдайым мейірімді бола бермейді. [2] Дарынды балалармен мұғалімдер мен психологтардың жұмысы көптеген факторлармен қиындайды. Осы саладағы әртүрлі зерттеулерге сүйене педагогикалық-психологиялық қызметтегі негізгі кемшіліктер кездеседі:  мұғалімдер көбінесе сыныпта дарынды балаларды анықтауға тырыспайды. Бұл көбінесе психологиялық дайындықтың нашарлығынан, дарынды балалар туралы жүйелі білімнің болмауынан, зерттеу дағдыларының жеткіліксіз дамуынан, дарынды балаларды оқыту әдістерінің болмауынан болады; мұғалім көбінесе дарынды баланы жеке оқытуды ұйымдастыра алмайды.

Дарынды оқушылармен жұмыс барысында қоланылып жүрген психологиялық қабілеттерінің әдістемесі: 1- кесте[pic 1]

Әр түрлі жастағы балалардың зияткерлік қабілеттерін диагностикалау әдістері ауызша және кеңістік кеңістік зияткерлік қабілеттерін диагностикалау үшін таңдалады. Мектептің психологиялық қызметінің дарынды оқушылармен одан әрі жұмысы оқу процесін психологиялық сүйемелдеуді қамтиды. Оған дарынды оқушылардың психологиялық даму мониторингі, оқушылардың өздеріне (қажетті психологиялық қолдау көрсету үшін), олардың ата-аналары мен мұғалімдеріне жеке кеңес беру (дарынды оқушылардың дамуына қажетті жағдай жасау, оқу бағдарламасын түзету үшін) кіреді.